از تصرف بابل توسط سپاه جمهوری گیلان تا نامه انتقادی میرزا کوچک برای لنین
نهضت جمهوری خواهانه اگرچه در رویارویی با حکومت استبدادی زمان خود چندان دیر نپایید و به خاموشی گرایید اما اتفاقات مهمی را در تاریخ گیلان به طور خاص و در تاریخ کشور به طور عام رقم زده آن چنان که بررسی و تحلیل تاریخ معاصر بدون شاره به خیزش جنگل قطعا تحلیلی ناقص و ناکافی خواهد بود .
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا بی شک یکی از رویداد های سیاسی- اجتماعی در تاریخ معاصر ایران شکل گیری نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک جنگلی است. این نهضت اگرچه در رویارویی با حکومت استبدادی زمان خود چندان دیر نپایید و به خاموشی گرایید، اما اتفاقات مهمی را در تاریخ گیلان به طور خاص و در تاریخ کشور به طور عام رقم زد، آن چنان که بررسی و تحلیل تاریخ معاصر بدون شاره به خیزش جنگل قطعا تحلیلی ناقص و ناکافی خواهد بود.
در همین راستا مرور وقایع منتهی به روزهای اعلام حکومت جمهوری شورایی در گیلان که در کتاب «گاه شمار نهضت جنگل» تالیف دکتر هومن یوسفدهی به نگارش در آمده است برای علاقه مندان به تاریخ معاصر مفید فایده خواهد بود.
آنچه که در زیر می خوانید مرور وقایع نهضت جنگل در خردادماه و تیرماه ۱۲۹۹ هجری شمسی است.
وقایع خردادماه:
شانزدهم: میرزا کوچک خان و جمعی دیگر بر مزار دکتر ابراهیم حشمت طالقانی واقع در چله خانه رشت حاضر شدند و نسبت به او ادای احترام کردند.
هفدهم: میرزا کوچک خان و همراهانش حکومت سلطنتی در ایران را ملغا و حکومت جمهوری را برقرار کردند و تشکیل جمعیت انقلاب سرخ و کمیته مرکزی آن را به اطلاع عموم رساندند. اعضای کمیته مرکزی جمعیت انقلاب سرخ عبارت بودند از: میرزا کوچک خان، کاژانف( فرمانده قوای شوروی در ایران)، کامران آقایف(عضو حزب عدالت باکو)، احسان الله خان دوستار، گائوک آلمانی(معروف به هوشنگ)، حسن خان آلیانی(معین الرعیا)، میرصالح مظفرزاده و گارکالتسلی.
بسیاری از روسای ادارات دولتی از جمله صدرالشرف(رییس دادگستری)، میرزا احمد خان اشتری(حکمران گیلان)، یاور رکن الدین مختاری(رییس نظمیه) و… دستگیر شدند. (۱۹ رمضان ۱۳۳۸ ه.ق/۹ ژوئن ۱۹۲۰ میلادی)
هجدهم: در گیلان حکومت موقتی انقلابی و شورای نظامی انقلاب تشکیل شد. میرزا کوچک خان و احسان الله خان طی بیانیه ای تشکیل هیات دولت انقلابی را به اطلاع عموم رساندند. اعضای این دولت عبارت بودند از: میرزا کوچک خان (سر کمیسر و کمیسر جنگ)، میرشمس الدین وقاری “وقار السلطنه”(کمیسر داخله )، سید جعفر مومنی صومعه سرایی(کمیسر خارجه)، ابولقاسم فخرایی(کمیسر تجارت)، محمدعلی پیربازاری(کمیسر مالیه)، آقا نصرالله رضا (کمیسر پست و تلگراف)، محمدعلی خمامی گیلک(کمیسر فواید عامه)، حاجی محمدجعفر کنگاوری(کمیسر معارف و اوقاف)، آقا محمود رضا (کمیسر قضایی).
نوزدهم: نیروهای پیاده نظام دریایی شوروی وارد رشت شدند و تحت امر حکومت انقلابی ایران قرار گرفتند.
بیست و دوم: ژنرال آیرونساید فرمانده کل قشون انگلیس در قزوین و بین النهرین وارد تهران شد.(سه شنبه ۲۴ رمضان ۱۳۳۸ ه.ق/۱۳ ژوئن ۱۹۲۰ میلادی).
بیست و پنجم: پادگان رشت پس از سه ساعت درگیری و مقاومت قزاق‌ها در برابر جنگلی‌ها خلع سلاح شد. میرزا احمد خان اشتری حکمران سابق و چند تن دیگر از روسای ادارات که در حبس بودند آزاد شدند و به تهران مراجعت کردند (۲۷ رمضان ۱۳۳۸ ه.ق/۱۵ ژوئن ۱۹۲۰ میلادی).
بیست و ششم: حکومت جمهوری انقلابی گیلان به طور کامل کنترل رشت و انزلی را در دست گرفت.
بیست و نهم: دولت شوروی رسما اعلام کرد که تمامی نیروهای نظامی روسیه از قلمرو آبی و خاکی ایران خارج شده اند و تنها نیروی باقیمانده در ایران متلق به جمهوری ساویتی آذربایجان است که شوروی کنترلی بر آنها ندارد. ولی حاضر است مداخله کرده موجبات خروج آنها را نیر فراهم کند مشروط به اینکه نیروهای انگلیسی هم ایران را تخلیه کنند.
وقایع تیرماه:
دوم: حزب کمونیست ایران به نام “عدالت ” در انزلی تاسیس شد و مرام نامه و آیین نامه آن به تصویب رسید و اعضای کمیته مرکزی آن به شرح ذیل انتخاب شدند: آبوکف(فرمانده واحدهای زمینی ناوگان (ولگا – خزر)و همسرش بولله٬ اسدلله غفار زاده٬ زاخاریان٬ علیزاده٬ آقایف٬ امیرزاده و موسوی. رسانه رسمی این حزب با نام “کامونیست” و به مدیریت سید جعفر جوادزاده خلخالی (پیشه وری) منتشر شد (۲۳ ژوئن۱۹۲۰ م/۶ شوال ۱۳۳۸ ه .ق)
سوم: شیخ محمد خیابانی و یارانش عمارت دولتی تبریز را تصرف کردند و خانواده سلطنتی و عین الدوله حکمران آذربایجان را از شهر اخراج کردند.
نهم: جمعی از بلشویک های باکو وارد رشت شدند.
یازدهم: نیرویی به استعداد دوهزار نفر از جانب جمهوری گیلان و به فرماندهی سعدالله دوری و با دو فروند کشتی(یکی جنگی و دیگری تجاری) عازم مشهدسر(بابلسر بعدی)شد. سپاه جمهوری گیلان شامل ۱۲۰۰ نفر بلشویک روسی و آذری به فرماندهی پلایف و ۶۰۰ جنگلی به فرماندهی مشهدی انام جنگلی م جمعی دیگر بود(۱۵ شوال ۱۳۳۸ه.ق).
دوازدهم: مشیر الدوله رییس الوزرای جدید وزرای کابینه خود را به احمدشاه معرفی کرد برخی از آنان عبارت بودند از :حشمت الدوله والاتبار(وزیر داخله )٬ مشارالسلطنه(وزیر خارجه)٬ وثوق الدوله دادور(کفیل وزارت جنگ)٬ دکتر محمد مصدق السلطنه(ویزر عدلیه) و…مشهد سر پس از زد و خورد و مقاومت مختصر قوای دولتی به تصرف جمهوری گیلان در آمد.
پانزدهم: بارفروش(بابل) پس از زد و خورد مختصری بین جنگلی ها و ژاندارم های دولتی به تصرف سپاه جمهوری گیلان درآمد.
شانزدهم: هیات نمایندگان اعزامی مشیرالدوله رییس الوزرا در رشت در خانه امجدالسلطنه محمودی با میرزا کوچک خان ملاقات و به او توصیه کردند از همکاری با ارتش سرخ شوروی خودداری کند.ریاست هیات اعزامی دولت مرکزی برعهده سردار فاخر حکمت بود و دیگر اعضای این هیات عبارت بودند از: سیدعبدالرحیم خلخالی(استاد سابق میرزا کوچک خان ) و آقا سید جلیل اردبیلی (از رجال مورد اعتماد میرزا).این هیات به دلیل ناامنی راهها٬ به راهنمایی شیخ احمد سیگاری از راه زنجان و ماسوله و فومنات خود را به رشت رسانده بودند.
بلشویک های سپاه جمهوری گیلان به سمت بندر گز حرکت کردند ولی در درگیری با نیروهای دولتی شکست خورده و عقب نشینی کردند.(۲۰ شوال ۱۳۳۸ ه.ق)
هفدهم: نیروهای جنگلی سپاه جمهوری گیلان به سمت ساری پیشروی و شهر را تصرف کردند و نیروهای ژاندارم دولتی به فرماندهی حبیب الله خان شیبانی تا هفت فرسخی ساری عقب نشینی کردند و در دامنه کوهی پناه گرفتند .در رشت ۳۵۰ نفر از ملاحان روسی که مامور نبرد در جبهه منجیل شده بودند طغیان کرده و با توپخانه و مسلسل همراه خود به انزلی رفتند و از آنجا سوار یک کشتی جنگی شده و به بادکوبه بازگشتند (۲۱ شوال ۱۳۳۸ ق/۸ جولای ۱۹۲۰ م ).
هجدهم: میرزا کوچک خان در اعتراض به فعالیت های مرامی بلشویک‌ها و اقدامات تند آنها در زمینه مصادره اموال و محصولات که برخلاف قراره ههای قبلی صورت میگرفت به حال قهر رشت را ترک کرد و عازم فومن شد .او پیش از ترک رشت نامه ای در این زمینه برای لنین (صدر هیات رییسه اتحادیه جماهیر شوروی) نوشت و آن را توسط دو نماینده خود میر صالح مظفرزاده و گانوک آلمانی به مسکو فرستاد. میرزا هم چنین پنج میلیون فشنگ اهدایی روس‌ها و دو میلیون تومان وجوه اعانه را با خود به فومن برد (۲۲ شوال ۱۳۳۸ ه.ق/۹ جولای ۱۹۲۰ م)
نوزدهم: هیات دولت مصوبه هجده ماده ای مهمی را برای پاکسازی خطه شمال از وجود متجاسرین صادر کرد.متجاسرین نامی بود که دولت ایرن و بلشویک های تحت امر جمهوری گیلان نهاده بود (۲۳ شوال ۱۳۳۸ ه .ق)
بیست و سوم: احمد شاه قاجار به استاروسلسکی رییس کل قزاقخانه (رییس دیوزیون قزاق) درجه سرداری اعطا و او را مامور قلع و قمع متجاسرین در گیلان و مازندران کرد. بلشویک‌ها به چند دستگاه تانک زره پوش انگلیی در جاده رشت _منجیل حمله کردند.ولی پس از تحمل شکست عقب نشینی کردند.
بیست و چهارم: متعاقب مذاکره سعد الله دوریش ( فرمانده سپاه جمهوری گیلان و کلنل حبیب الله خان سیبانی (فرمانده ژاندارم های دولتی ) جنگلی ها از ساری خارج شدند و قوای دولتی ساری از نیروهای بلشویک بازپس گرفتند.
بیست و هفتم: اردویی مختلط متشکل از قزاق‌های ایرانی و ایلات تحت فرماندهی لوء الدوله بندر گز را از وجود متجاسرین (بلشویک ها )پاک کردند .عده ای اط بلشویک ها کشته شدند و بقیه به کشتی های خود پناه بردند.
بیست و هشتم: اردوی دولتی مشهد سر (بابلسر) را از بلشویک ها باز پس گرفتند.
سی و یکم: میرزا کوچک خان تلگراف مفصلی برای لنین فرستاد و در آن تفاوت تاکتیک های خود و کمونیست های گیلان را توضیح داد و به وی اطلاع داد که مردم ایران آماده پذیرش ایده های کمونیستی نیستند.
دیدگاه