فلسفه و طریقه تفال به دیوان حافظ در شب یلدا

جشن یلدا جشنی ایرانی با حدود هفت هزار سال قدمت مربوط به تولد میترا و در نهایت فلسفه آفرینش است. آیین ها و مناسبت های این جشن را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

۱. آیین های کهن مانند: افسانه ننه سرما،فال کوزه،قصه گویی، حضور زیر درخت سرو و اتش افروزی، خوردن خوراکی های مایع و غیر مایع یا زوهر ومیزد -نگارنده در این باره در نوشته ایی تحت عنوان «جشن شب یلدا جشنی در دل سرما» سخن گفته است.

۲. آیین ها و باورهای جدید و یا محلی و منطقه ایی: در گذشته برابر بانوشته بیرونی در اثارالباقیه، در شب یلدا فال گیری گردو رواج داشت:فال گیرنده به طور تصادفی چند گردو برداشته وان هارا می شکست اگر گردو پوک بود نیت منفی ودر غیراین صورت نیت مثبت تلقی می شد.

از دوره صفویه به بعد تفال به دیوان حضرت حافظ رواج یافت، تفالی که امروزه بسیار پر طرفدار و رایج است و به نظر می رسد در منزل ما ایرانیان، بعداز قران مجید ونهج البلاغه،دیوان حافظ بیشترین حضور را داراست.

علم فال،علمی است که بوسیله ان برخی از حوادث اینده دانسته می شود و در تعریفی دیگر: فال عبارت است از اطلاع دادن از اینده وشناختن حوادث خوب ویا بد از راه شنیدن ویا دیدن.

فال را به سه دسته تقسیم می نمایند،در حدیثی ازپیامبر (ص) نقل شده است که ایشان از تفال یا فال نیک گرفتن حمایت فرمودند وتطیر یا فال بدگرفتن را نکوهش کردند.

در دین مبین اسلام از مسائل اجتماعی مثبت حمایت می شود و ازانجاکه تفال به دیوان حافظ از سنخ امید مردم به لطف خداوند در آینده است -و از صنف استعلام و آگاهی بخشی از غیب به شمار نمی رود -بنابراین از نظردینی نیز محدودیتی ندارد.

چگونگی فال گرفتن از دیوان حافظ:

چون دلیل وحجت شرعی برای فال گیری وجودندارد،دستورالعمل قاطع وثابتی نیز برای این امر موجود نیست اما از نظر ساختاری روش زیر پیشنهاد می گردد:

۱. قرائت سوره حمد به نیت حافظ
۲. نیت
۳. خواندن فاتحه برای حافظ،عده ای حتی نذر هم می کنند
۴. قسم دادن به حافظ که خواندن یکی از متن های سه گانه زیر دربین مردم متداول است:

-ای خواجه حافظ شیرازی، توکه دانای هر رازی،آینده مارا خوب بنوازی.

-ای خواجه حافظ شیرازی،تو محرم هررازی وبر ما نظراندازی،قسم به قران مجیدی که در سینه داری،اینده مارا خوب بنوازی.

-ای خواجه حافظ شیرازی، تو محرم هررازی، تورا به خدا وبه شاخ نباتت قسم می دهم که هرچه صلاح ومصلحت می بینی برایم اشکار وارزوی مرا براورده سازی.

۴. بازکردن صفحه دیوان

۵. انتخاب غزل اول سمت راست دیوان،اگر در یک صفحه چند غزل است باید غزل اول را مبنا قرارداد.

۶. اگر متن غزل رسا نبود از غزل بعدی به عنوان شاهد استفاده می شود تا مقصود قابل فهم گردد

روش های فهم متن غزل:
دیوان حافظ بدلیل برخورداری از زبان تلفیقی و دارا بودن صنایع ادبی، تأویل پذیر است،متن غزل را می توان در سه بخش زیر در نظر گرفت:
-گاهی مفهوم متن غزل کاملا اشکار است، نظیر:
گفتم غم تو دارم گفتا غمت سراید

-در برخی از مواقع،متن واضح نیست و ناگزیر باید از لغات وافعالی که در غزل آمده است، وام گرفت مثلا نیت فال گیرنده خرید منزل است،با وجود کلمات و افعالی چون خرید،فروش و غیره می توان در دو بعد ایجابی و سلبی مقصود را در یافت.

-بهره گیری از تصاویر که حافظ در غزل می افریند مانند:
گفتم خوشاهوایی کز باد صبح خیزد
گفتا خنک نسیمی کز کُوی دلبر اید

که متن مثبت شعر نشان می دهد که وفق مراد نیت کننده است،در مجموع غزل های دیوان حافظ،حجت شرعی ایجاد نمی کند اما ما ایرانیان سال هاست که آرزوها،خواسته ها و پرسش های مان را به حضرت حافظ عرضه می کنیم وهر کدام فراخور دانش،حال و باورمان از خرمن پر خیر و برکت حافظ خوشه چینی می کنیم.

دکتر محمدتقی یونسی رستمی