عمیق ترین اندوه ها ; نگاهی به رمان اندوه بلژیک‎

اندوه بلژیک. نوشته : هوگو کلاوس. مترجم: سامگیس زندی. نشر آموت، چاپ اول: بهار ۱۳۹۳- چاپ دوم؛ پاییز۱۳۹۴

«عمیق ترین اندوه ها»

اندوه بلژیک روایت خاطرات پسر نوجوانی است به نام لویی از سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۷. یعنی سه سال قبل از شروع جنگ جهانی دوم تا دو سال بعد از پایان جنگ. خاطراتی آمیخته با خیال پردازی و طنازی منحصر به فرد. بخشی از  تاریخ جهان در کشمکش های روح آدمی در یک بی زمانی و بی مکانی تعریف می شود. همین طور که صفحه به صفحه تاریخ را ورق می زنیم و با فرهنگ و منش مردمان آن روزگاران بلژیک آشنا می شویم با رویاها و کابوسهای پسری مواجهیم که می تواند برای هر زمانی و مکانی باشد.

این رمان شامل دو قسمت است: اندوه و بلژیک. قسمت اندوه از سال ۱۹۳۹ شروع می شود. زمانی که لویی یازده ساله در مدرسه شبانه روزی صومعه زندگی می کند. این قسمت شامل ۲۷ فصل است که لویی آن را در نوامبر ۱۹۴۷ به پایان رسانده و امضاء می کند. او خاطراتش را به روایت سوم شخص و در زمان گذشته و رویاهایش را به روایت اول شخص و در زمان حال می نویسد. توصیف فضای مدرسه شبانه روزی و راهبه ها بسیار دقیق و ملموس است.

لویی قهرمانی است که بین شر و شور کودکی و نوجوانی، وجدان کاتولیکی و روحیه ی اسطوره گون حاکم بر فضای زمانی اش درگیر است. در جای جای کتاب، مذهب به چالش کشیده می شود. عصبیت و خرافات، افراط و تفریط حتی در بازیهای کودکانه و خیال پردازی های لویی و دوستانش عریان است. مثل گروهی که لویی با چند تن از همکلاسی هایش تشکیل داده و خود را حواریون مسیح می نامند. آداب خاصی برای عضویت در این گروه ابداع کرده اند که همه ریشه در زیاده روی های کلیسا و کشیشان دارد. مبارزه ی پنهان و در لفافه ای که لویی با کرچوف (کشیش یسوعی که در کالج تدریس می کند و بعد به سازمانمقاومت علیه آلمان نازی می پیوندد) دارد از بخشهای بسیار حساس و جالب توجهی است. در آخرین دیداری که او با لویی دارد در حالی که در صندلی چرمی ای که چندین نسل کشیش روی آن نشسته اند بیشتر فرو می رود اعتراف می کند:

” تا به حال هیچ شاگردی من رو به اندازه ی شما ناراحت نکرده بود. شاید به خاطر همینه که برای شما بیشتر از همه دعا می کنم. این همه از من فاصله نگیرین، من همیشه دوست شما بوده ام. شما زخمی بودین ولی خودتون هم از ماهیت و میزان زخمتون خبر نداشتین. شما هر روز پانسمانتون رو عوض می کردین.” ( صفحه ۵۴۳)

تغییر رفتار و افکار لویی، رشد و تعالی او با سیری آرام در لابلای خاطرات او در جریان است. توصیف لویی– در واقع نویسنده- از محیط پیرامونش؛ دیدار کوتاهی که با پدر و پدربزرگش در فصل اول کتاب (روز دیدار) دارد بسیار ظریف و موشکافانه است و به درستی روحیه ی کودکی متفاوت از سایر کودکان را ارئه می دهد.

اشاره به وقایع تاریخی و اساطیری، اشخاص، مکانها، گروه ها و حزب ها نشان از تسلط نویسنده بر جهانی دارد که دغدغه ی اوست. بر این باورم که اگر یک اروپایی بودم، به خصوص یک بلژیکی، از خواندن این کتاب لذت بیشتری می بردم. تنها به این دلیل که در جای جای رمان به اشخاص، مکانها و وقایعی اشاره می شود که یک بلژیکی با آنها زیسته است و از بیشترشان خاطراتی دارد. در واقع خاطرات لویی، خاطرات مردمان بلژیک، هلند و در اصل فلاندری هاست که البته آنجا که پا را از مرزها فراتر می نهد و سخن از ابعاد انسانی و معنوی تری را ارئه می دهد دیگر منِ خواننده ی شرقیِ بی ارتباط با فرهنگ و تاریخ اروپای سالهای جنگ جهانی دوم را هم شیفته ی خود می کند. به ویژه قسمت بلژیک که از سال ۱۹۴۰ آغاز می شود. زمانی که لویی با شروع جنگ به خانه برگردانده شده است. اعضای خانواده ی پدری و مادری اش با نیروهای اشغالگر آلمان نازی همکاری می کنند. نویسنده این بخش را بدون فصل بندی و با روایت سوم شخص نوشته ولی خاطره ها و رویاهای لویی در لابلای داستان به روایت اول شخص در زمان حال نقل شده است.

با شروع بخش بلژیک،  شخصیت پردازی ها قوی تر و پررنگ تر می شوند و به مرور با بزرگ تر شدن لویی زبان داستان، پخته تر و بی نقص تر می گردد. مردان و زنان داستان هر کدام قصه ی جداگانه ای را با خود به همراه دارندکه نویسنده با به تصویر کشیدن لحظاتی کلیدی از زندگی هر کدام از آنها، خواننده را در احساسات، افکار و عواطف جهان شمولی غرقه می سازد که وادارت می کند زیر لب بگویی:

در مقابل جوهره ی آدمی دانش، فرهنگ و تاریخ چه قدر حقیرند! و این اندوه، که در هیچ کجای کتاب دست از سرت برنمی دارد. براستی اندوه بشریت است بر ستمی که بر هم روا می داریم و انسان؛ این تنها موجوی که اندوهگین می شود و خود مسبب عمیق ترین اندوه هاست.

مارال اسکندری