فخرالدین زاوه

خودروهای تک‌سرنشین، بحث بی‌پایان؟!

نیاز به توضیح بیشتر ندارد، همه ما با این پرسش مواجه شده‌ایم که با خودروهای تک‌سرنشین چه باید کرد؟ تعداد بالای خودروهای و ظرفیت محدود معابر شهری، موجب اختلال در عبور و مرور روان خودروها شده است. در همین رشت خودمان، مسیری را که در نیمه شب در کمتر از ده دقیقه می‌توان با رانندگی […]

نیاز به توضیح بیشتر ندارد، همه ما با این پرسش مواجه شده‌ایم که با خودروهای تک‌سرنشین چه باید کرد؟ تعداد بالای خودروهای و ظرفیت محدود معابر شهری، موجب اختلال در عبور و مرور روان خودروها شده است. در همین رشت خودمان، مسیری را که در نیمه شب در کمتر از ده دقیقه می‌توان با رانندگی پیمود، در برخی ساعات شبانه‌روز بیش از چهل دقیقه باید راند، وضع در پایتخت بسیار بدتر از این است. قطعا حذف یا کاهش معنادار خودروهای تک‌سرنشین می‌تواند در روان‌سازی ترافیک تاثیر مثبتی داشته باشد. اما یکی از سوالات اصلی که در این مورد مطرح می‌شود آن است که با خودروهای تک‌سرنشین چه باید کرد؟ و آیا اصولا راه‌حل منطقی برای این قضیه وجود دارد؟

۷۴۷۰۱۴رویکرد سنتی در هدایت رفتار اشخاص آن است که قانون‌گذار مستقیما رفتار مورد پسند خود را به اشخاص دیکته کند. اما از منظر علم اقتصاد انسان‌ها آزادند و حق دارند که در مورد زندگی خود تصمیم بگیرند و عموم انسان‌ها نیز در عمل براساس اطلاعات موجود، و با در نظر گرفتن محدودیت‌ها و پیامدهای تصمیم‌های مختلف، بهترین تصمیم ممکن را در آن لحظه اتخاذ می‌کنند. نکته در این جاست که در این شرایط ممکن است تصمیم بهینه فرد با تصمیم بهینه اجتماعی یکسان نباشد، و بنابراین دولت باید برای رسیدن به نقطه بهینه وارد عمل شود. بر همین اساس روی‌کرد مدرن در جهت‌دهی به رفتار اشخاص، آن است که با تغییر متغیرهای تصمیم‌گیری، به‌طور مثال دستکاری هزینه تصمیم‌های مختلف، شرایطی را فراهم نمود که تصمیم بهینه شخص با بهینه اجتماعی منطبق شود. این راه‌حل موثرتر از راه‌حل قبلی است، زیرا در مورد اول اشخاص همواره انگیزه برای فرار از قانون دارند، اما در مورد دوم اشخاص خود نقطه بهینه اجتماعی را انتخاب می‌کنند و بنابراین به طور خودکار و بدون نیاز به نظارت بیرونی، جامعه در نقطه بهینه خود قرار می‌گیرد.

به مساله استفاده از خودرو، و به‌ویژه خودروهای تک‌سرنشین، نیز می‌توان در همین چارچوب نگاه کرد. اصولا به‌کارگیری خودروهایی که به نوعی سوخت فسیلی مصرف می‌کنند، به‌علت اثرات جانبی منفی آن از قبیل ایجاد آلودگی هوا، سرو صدا و… با مشکل عدم تطابق بهینه فردی و بهینه اجتماعی روبه‌روست. راه‌حل پیشنهادی علم اقتصاد نیز آن است که هزینه تصمیم به مصرف خودرو افزایش یابد تا با کاهش مصرف، جامعه به سمت نقطه بهینه حرکت کند. رویکرد‌های متفاوتی برای این پیاده‌سازی این پیشنهاد وجود دارد که از مهمترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: وضع مالیات بر سوخت خودروها، افزایش دسترسی به حمل و نقل عمومی، و فراهم کردن دسترسی‌های پاک نظیر پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری. عموم این راه‌حل‌ها، که از این زاویه بیشتر مکمل به‌نظر می‌رسند تا جانشین یکدیگر، هزینه استفاده از خودروی شخصی را برای فرد افزایش داده، و در عین حال هزینه استفاده از سایر جایگزین‌ها را کاهش می‌دهد، بنابراین نیاز به استفاده از خودرو کاهش می‌یابد. به‌ویژه در گزینه افزایش بهای سوخت، افراد تشویق می‌شوند تا از خودروی خود به صورت اشتراکی استفاده کنند، اتفاقی که هم‌اکنون در مسیر تهران-کرج بسیار شاهد آن هستیم. اما اینکه تنها بهای سوخت اصلاح شود، ولی حمل و نقل عمومی بهبود نیابد صحیح نیست.

حتی با وجود وضع چنین محدودیت‌هایی ممکن است، در برخی مسیرهای پرتردد نتوان ترافیک شهری را کنترل نمود. تجربه جهانی راه‌های دیگری نیز پیش پای ما گذاشته است، که البته هیچ‌یک بدون نقص به‌نظر نمی‌رسد، طرح‌هایی از قبیل محدودیت عبور و مرور خودروهای زوج یا فرد، یا خطوط خودروهای پرسرنشین. کارآیی مورد اول در بلندمدت مورد سوال است. در مورد دوم یکی از خطوط مسیرهای رایگان به خودروهای پرسرنشین اختصاص می‌یابد و خودروهای تک‌سرنشین تنها با پرداخت عوارض می‌توانند از آن خط استفاده کنند. این روش نیز علاوه بر هزینه بالا، معمولا با استقبال عمومی مواجه نمی‌شود.

با جمع‌بندی این سطور می‌توان بیان کرد که انتخاب سبک حمل و نقل حق و اختیار اشخاص است، و این وظیفه دولت‌هاست که انگیزه‌های افراد را به سمت بهینه اجتماعی هدایت کنند. با دستکاری هزینه تصمیم‌های مختلف برای افراد، مانند اصلاح نرخ سوخت، و دسترسی به سبک‌های جایگزین حمل و نقل می‌توان اشخاص بیشتری را به عدم استفاده از خودرو به صورت تک‌سرنشین تشویق کرد. تسهیل تردد در سطح شهر رشت، بدون همکاری دولت و قانون‌گذار در تحقق مورد نخست، و همکاری و برنامه‌ریزی کلیه مسوولان شهری که شاهد به‌کارگیری نخستین اتوبوس شهری و یکی از اولین خطوط راه‌آهن ایران بوده است، به سختی امکان‌پذیر است.

فخرالدین زاوه مشاور و پژوهشگر اقتصادی-سرمقاله تعادل

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.

tel final1

Share