پروژه احداث «میدان شهر مرکزی رشت »تهدید یا فرصت ؟

« برای یک مدیر اثربخش «کامیابی» یک سفر است نه یک مقصد. مدیران اثربخش فرصت می آفرینند ، و مدیران دنباله رو در انتظار فرصت می نیشینند. تجربه نشان داده است شوق و حرارت مدیر بیش از شایستگی او مؤثر بوده است. هنر مدیر اثربخش ، تبدیل مشکلات به فرصت هاست .موفق ترین مدیران دارای نبوغ خاصی هستند که می توانند چکیده و جان کلام را از میان انبوهی از اطلاعات دریابند و آن را به سرعت به دیگران منتقل سازند. » (جان گریندل)

مقدمه :

با نگاهی واقع بینانه به طرح های نوسازی و باز آفرینی بسیاری از مناطق شهرهای بزرگ جهان، در می یابیم که این امر از طریق طراحی و تنظیم کاربردهای فضا – که بر فرم فیزیکی ، عملکرد اقتصادی ، تاثیرات اجتماعی محیط شهری و همچنین موقعیت فعالیت های گوناگون درون آن تمرکز دارد – آغاز گردیده است. از آنجا که برنامه ریزی توسعه شهری با علم مهندسی ، معماری و دغدغه های سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی درگیر است، به طور متنوعی شامل تخصص تکنیکی و تلاش هایی چون اراده سیاسی ، مشارکت عمومی و نظمی آکادمیک می باشد . برنامه ریزی شهری هم به توسعه زمین های خالی (سایت های سبز) و هم به تجدید حیات بخش های موجود و بافت های قدیمی شهر می پردازد .

در اواخر سده بیستم اصطلاح توسعه پایدار برای ارائه نتیجه ای ایده آل از مجموع تمام اهداف برنامه ریزی پدید آمد. کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل متحد در گزارش آینده مشترک ما (۱۹۸۷) (Our Common Future ) اعلام نموده ؛ توسعه پایدار توسعه ای است که نیاز امروز را بدون از میان بردن توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خویش بر طرف نماید . در حالی که بر سر این هدفِ کلی اجماع گسترده ای وجود دارد ، در بسیاری از تصمیمات عمده برنامه ریزیِ توسعه پایدار ، سبک و سنگین کردن هایی توسط ذینفعان مختلف این طرح های نوسازی و بازآفرینی شهرها صورت می پذیرد و بر همین اساس اغلب کشمکش هایی به وجود می آید .

سرچشمه های برنامه ریزی توسعه شهری مدرن از طریق بازآفرینی شهرها، در یک حرکت اجتماعی نهفته است، که در پایان قرن نوزدهم با هدف اصلاح شهری به عنوان یک واکنش علیه بی نظمی شهر صنعتی پدید آمده است .

بسیاری از نظریه پردازانی که به دنبال یک شهر آرمانی بودند با ملاحظات عملی و چالشهای جدی در رابطه با بهداشت کافی، جابجایی انسان و کالا و فراهم نمودن امکانات رفاهی و … مواجه بوده اند . امروزه نظریه پردازان و برنامه ریزان توسعه شهری معاصر به این می اندیشند که میان تقاضاهای متناقضی چون عدالت اجتماعی، رشد اقتصادی ، حساسیت محیط زیست و میل به زیبایی شناسی چگونه تعادل و تناسب بر قرار نمایند و این میسر نخواهد شد مگر با ایجاد یک رویکرد علمی به مباحث و تکنیک های نوین علمی ، همچون مدیریت ذینفعان !

با مقدمه بالا که از متن پروتکل « urban planning. (2010), Encyclopædia Britannica» اقتباس گردیده است ، میخواهیم نگاهی داشته باشیم به بازآفرینی شهر رشت از طریق احداث یک میدان شهر بزرگ ( چهارگانه باغ پیاده رو مرکز شهر رشت ) و مقایسه نماییم هزینه فایده این طرح بزرگ را با نمونه های مشابه در شهر های بزرگ جهان .

طرح مسأله :

مرکز شهر زیبای رشت با سابقه قدیمی و نوستالژیک، به دلایلی همچون مرکزیت جغرافیایی، سهولت دسترسی، وجود بازارها و بازارچه ها و تیمچه ها و کاروانسراهای قدیمی و متعدد، مرکزیت ثقل اقتصادی و ویژگیهای تاریخی و فرهنگی خاص و زیبا و… دارای پتانسیل بالقوه بالایی برای پیاده سازی مفاهیم توسعه پایدار و پویاسازی اقتصاد شهری می باشد.

ولی این مرکزیت،باوجود ویژگیهای مثبت بسیاری از قسمتهای آن، از لحاظ مشکلات کالبدی(فرسودگی)، زیست محیطی، درهم پیچیدگی بافت و ضعف زیرساختها، ترافیک و حمل ونقل، نازیبایی منظر و … رنج می برد . امروزه بر هیچ دلسوز توسعه شهر رشت پوشیده نیست که بافت هسته مرکزی این شهر عمدتا فرسوده است و نیاز به اقدامات ساماندهی و بهسازی و بازآفرینی دارد و اتفاقاً در یک رویکرد علمی مبتنی بر فرایند مدیریت ذینفعان، پاسخ معاونت برنامه ریزی شهرداری رشت به مخالفین این طرح بسیار مهم و باید بر اساس همین یک دلیل و پارامتر اصلی تدوین گردد؛ چرا که با توجه به وسعت دامنه مشکلات این بافت مرکزی فرسوده ولی مستعد توسعه ، رسیدن به اهداف توسعه پایدار در شهر رشت میسر نخواهد شد .

اگر به صحبت های دکتر ثابت قدم شهردار عملگرای رشت، در نشست های خبری ایشان به دقت و عمیق گوش فرا داده باشیم، به خوبی می توانیم به ویژگی ها و مشخصه های فنی آنالیز شده این طرح بازآفرینی شهری پی ببریم . با یک نگاه استراتژیک محور مبتنی بر رویکرد SWOT (تجزیه تحلیل نقاط قوت ، نقاط ضعف / فرصت ها و تهدیدات ) به طرح احداث میدان شهر بزرگ رشت ، به نتایج زیر دست خواهیم یافت :

نقاط قوت طرح :

وجود عنصر تاریخی باارزش

وجود محور فعالیت فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی در مسیرهای چهارگانه منتهی به بافت مرکزی

امکان دسترسی آسان از سایر نقاط شهر به این هسته مرکزی و بالعکس

اجرای یک فاز از این طرح در دوره مدیریتی قبلی شهردار فعلی و امکان بررسی ضعفها و قوت های آن

در دستورکار بودن توسعه شبکه BRT در چهار کریدور اصلی شهر بویژه مسیر خیابان سعدی تا فرودگاه

بالا بودن میزان حرارت و آلاینده ها در محدوده بافت مرکزی طبق آخرین تحقیقات انجام شده که نشانگر این است ، این محدوده دیگر ظرفیت عبور و مرور وسایل نقلیه را نداشته و از نظر حذف آلاینده گی از این محدوده این طرح بسیار توجیه پذیر میباشد

نقاط ضعف طرح :

پایین بودن کیفیت ابنیه در بافت مرکزی شهر

وجود معابر تنگ و نفوذناپذیر در این بافت مرکزی

کمبود فضا در سطح برای ایجاد پارکینگ

گران بها بودن خرید و تملک املاک مزاحم برای طراحی آسان تر و زیباتر در این بافت مرکزی

وجود ذینفعان پرنفوذ و پرتعداد درمحدوده اجرای این طرح ( بازاریان و کسبه ) که اگر در فرایند مدیریت ذینفعان درگیر این طرح نشوند ، قطعا تهدید بزرگی برای طرح خواهند بود

فرصت های طرح :

پتانسیل بالای فضاهای تاریخی

پتانسیل ایجاد فضاهای تفریحی _ گردشگری داخلی و بین المللی

تاریخی بودن حوزه فرا گیر و ارتقای فرهنگی محدوده طرح

امکان پیاده سازی اندیشه « رشت ، شهر بیدار » از طریق بکارگیری المانهای سخت افزاری از قبیل گاریچه های مدرن برای قشر دستفروشان شناسایی شده و دارای

شناسنامه در بازه زمانی ساعات پایانی شب تا طلوع خورشید

وجود کاروانسراهای قدیمی با امکان بالقوه تبدیل به مراکز اقامتی تاریخی در این بافت مرکزی

وجود بازار قدیمی و نوستالژیک و معروف برای تمام کشور در این بافت مرکزی

تهدیدات طرح :

پایین بودن کیفیتو دوام ابنیه تاریخی در بافت مرکزی شهر

وجود معابر تنگ و نفوذ ناپذیر در این بافت مرکزی

معضل ترافیک شهری حاد به خصوص در دو سال آینده با توجه به مطالعات صورت پذیرفته

پایین بودن سهم پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در فرهنگ مردم شهر رشت به دلیل عدم جذابیت معابر شهری برای پیاده روی و دوچرخه سواری ( هم اکنون سهم پیاده‌روی در گیلان دو دهم درصد از سفر‌ها است )

وجود ذینفعان پرنفوذ و پرتعداد درمحدوده اجرای این طرح ( بازاریان و کسبه ) که اگر در فرایند مدیریت ذینفعان درگیر این طرح نشوند ، قطعا تهدید بزرگی برای طرح خواهند بود

حال بیایم به این پرسش ازروی منطق علمی پاسخ دهیم ؛

آیا پروژه زیر ساختی میدان شهر مرکزی رشت را تهدید بدانیم یا فرصت ؟

در پاسخ به این پرسش نخست باید به ارایه تعریفی علمی از دو واژه تهدید و فرصت، بپردازیم : متاسفانه در مدیریت خرد و کلان کشور در بسیاری موارد از واژگان علمی برداشت های غلطی صورت می گیرد که منجر به قرائت های متفاوت و غیرعلمی از آنها می شود. بنابراین باید تعریفی دقیق و درست از فرصت به صورت عمومی وجود داشته باشد. بر این اساس ؛ از دیدگاه مدیریت استراتژیک “فرصت ها” منافع بالقوه ای هستند که در محیط پیرامون یک سیستم وجود دارند که هنوز به منافع بالفعل تبدیل نشده اند.

ودر مقابل این فرصتها ، «تهدیدها» نیز زیان های بالقوه ای هستند که در محیط پیرامون یک سیستم وجود دارند که هنوز به ضررهای بالفعل بدل نشده اند.

متاسفانه باید اذعان داشت در اتمسفر مدیریتی شهر محروم از تحصیل رشت ، دینامیک های پنهان مبتنی بر رانت و نا آگاهی و کم سوادی وجود دارد که ذاتا علاقه مند هستند که وضعیت های خوب و خنثی را به موقعیت های بد و موقعیت های بد را به وضعیت های بدتر تبدیل کنند!

و در خصوص اجرای این طرح بزرگ توسعه شهری هم رگه های این نوع تفکر را مشاهده می نماییم که چگونه ، بی آنکه از نمونه های مشابه ” میدان شهرهای بزرگ جهان ” آگاهی و بینش داشته باشند ، با یکسویه نگری و هجمه های فراوان مبتنی بر سلایق شخصی و جناحی ، پرچم مخالفت بی منطق را با این طرح بلند نموده اند و در این راستا با هوچی گری درصدد اردو کشی خیابانی ذینفعان هستند.

به طور کلی در یک فضای دور از احساسات و سلایق شخصی و جناحی و با نگاهی شگرف به نتایج بررسی پارامترهای تحلیل SWOT بالا، این نتایج بیانگر آن است که مشکلات کالبدی و پس از آن ، به ترتیب مشکلات زیست محیطی ، معضلات اجتماعی ، معضلات اقتصادی و .. و نیز فرصت ها و نقاط قوت بسیار زیاد این طرح ، همگی دلالت بر این دارد که اجرای این پروژه بنیادی و زیرساختی ، اگر هوشمندانه تحقق پیدا نماید در بلند مدت تمامی ذینفعان طرح از آن بهره موثر خواهند برد . چرا که در مباحث توسعه پایدار ، هدف رسیدن به شهری پایدار است و توسعه شهری در صورتی پایدار خواهد بود که کیفیت بالایی از زندگی را برای تمام سا کنان و ذینفعان خود ارائه دهد .

با یک نگاه فنی و علمی به مدل طراحی شده « میدان شهر بزرگ مرکزی شهر رشت» و از زوایه معیارهای علمی بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری ، به پارامترهای زیر خواهیم رسید :

فرهنگ گرایی ( ارجحیت نیازهای معنوی بر نیازهای مادی ، بهسازی و نوسازی از طریق زنده کردن ارز شهای فرهنگی گذشته در این طرح )

ترقی گرایی ( الگو برداری این طرح از طرح های ترقی خواه مشابه در سطح جهان )

سازمندگرایی ( در نظر گرفتن یک کلیت منسجم در امر بهسازی و نوسازی شهر رشت و توجه به هماهنگی و انسجام در فرایند طراحی )

کارکرد گرایی ( این طرح را میتوان در زمره بهسازی و نوسازی شهر رشت و در راستای توسعه اقتصادی و کارکردی شهر دانست )

ساختار گرایی ( نگرش مجموعه وار و سیستمی به شهر رشت و بهسازی و نوسازی ساختارهای کالبدی – فضایی در مجموعه ها و نه تک بناها )

زیبایی شناسی ( توجه به بعد بصری و تأکید بر زیباسازی به عنوان تنها رویکرد مناسب بهسازی و نوسازی شهر رشت )

مدرنیسم ( تمایل برای حراست از آثار تاریخی شهر رشت که حتی نوسازی و بهسازی ابنیه مرده و غیر تاریخی را خواستار میشود )

پست مدرنیسم ( این طرح بیشتر به روابط اجتماعی در شهر می اندیشد ؛ برانگیختن حس مکان ، احیای آنچه دارای ارزش محلی و ویژه برای شهر رشت است )

انسان گرایی ( توجه به مردمان شهر رشت و مشارکت آنها در بهسازی و نوسازی فضای شهری ، به عبارتی مداخله مردم گرایانه )

نئوکلاسیک ( توجه به احیای تاریخ و فرهنگ شهر رشت ، البته نه با تقلید از گذشته ، بلکه از طریق به روز در آوردن ساختمانهای آن )

نگاهی به پیشینه بازآفرینی شهرها در سایر کشورها :

در خصوص بهسازی و نوسازی بافت فرسوده مرکزی شهرها در سالهای اخیر در ایران و جهان، پروژه های مشابهی انجام شده است که از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

آنکارا – ترکیه :

« اوزلم گزی » ، تحلیل گر توسعه شهری در ترکیه در سال ۲۰۰۹ ، به بررسی راهکارهای بهسازی و باززنده سازی نواحی مسکونی غیر معمور و فرسوده در شهر آنکارا پرداخت و پژوهشهای وی منجر گردید به ؛ باززنده سازی و نوسازی بافت مرکزی و فرسوده شهر آنکارا ، بطوریکه با بکارگیری این راهبرد ، امروزه شاهد چنان توسعه شهری در این شهر توریستی میباشیم که از لحاظ مولفه های توسعه یافتگی ، این شهر در زمره شهرهای توسعه یافته توریستی دنیا شناسایی و طبقه بندی میگردد .

توسکانی – ایتالیا :

توسکانی ناحیه ای در ایتالیا با مساحت ۲۲۹۹۰ کیلومترمربع و جمعیت ۳٫۶ میلیون نفر با مرکزیت فلورانس است.توسکانی بیشتر به عنوان ناحیه ای فرهنگی محسوب می شود و میراث جهانی یونسکو در آن وجود دارد: مرکز تاریخی فلورانس ، سی ینا ، میدان کلیسای جامع پیزا ، مرکز تاریخی گیمینگنانو ، مرکز تاریخی پینزا.

شهرسی‌ینا از چند بخش سیاسی تشکیل شده که هریک در مجموعه شهر مکان ویژه ای را به خود اختصاص دادند ، هر بخش میدان مرکز کوچکی دارد که همگی به سوی یکی از زیباترین میادین جهان متمرکز شدند.دسترسی های شهر کاملاً تابع وضعیت توپوگرافی زمین شکل گرفتند . در میدان مرکزی دل کمپو تلاقی می کنند ؛ میدانی که می توان آن را برای کل شهر فضای زندگی بیرونی به حساب آورد.میدان بزرگ غلافی شکل در مرکز شهر در بین سه تپه ای که شهر بر روی آن قرار گرفته ساخته شده است.

بروکسل – بلژیک :

میدان بزرگ (Grand Place) ، میدان مرکزی شهر بروکسل در بلژیک است . این میدان توسط عمارت شهرداری ، تالار شهر ، و نانوایی احاطه شده است . هر دو سال در ماه اوت ، برای چندین روز “فرشی از گل” در این مکان قرار می گیرد . یک میلیون بگونیا رنگارنگ ، در الگوهای پوششی ، در بخش بزرگی از میدان قرار می گیرند.

کراکوف – لهستان :

میدان بازار اصلی (Main Market Square) محبوب ترین جاذبه توریستی در لهستان است و بزرگترین میدان شهر در شهر قدیمی کراکوف در قرون وسطی اروپا می باشد که قدمت آن به قرن ۱۳ برمی گردد. این میدان توسط ساختمان های تاریخی ، کاخ ها و کلیساها احاطه شده است . مرکز میدان تحت سلطه هال کلوز بود که در سال ۱۵۵۵ به سبک رنسانس با اتاق زیر شیروانی زیبا بازسازی شد. بالای میدان شهر برج گوتیک از کلیسای مریم مقدس قرار دارد.

مدینه – مراکش :

جما ال فنا (Djema el Fna) یکی از جاذبه های توریستی برتر در مراکش می باشد. این روزها این میدان در قلب مدینه قرار دارد و پر از مارگیرها ، مردم با میمون ها و برخی از اصطبل ها است. در حالی که به وسیله پیشرفت ها تغییراتی در ارائه تفریحات صورت گرفت ، مارگیرها آنجا را ترک کردند و در بعد از ظهر با داستان گویی پیشگویان ، شعبده بازان و دستفروشان داروهای سنتی میدان شلوغ تر شد. هنگامی که هوا تاریک می شود میدان با ده ها تن مواد غذایی اصطبل و جمعیت به اوج شلوغی خود می رسد.

مسکو – روسیه :

میدان سرخ (Red Square) در قلب مسکو قرار دارد و مقصد اول بسیاری از گردشگران این شهر است. این میدان توسط کلیسای جامع سنت باسیل ، موزه تاریخی ، آرامگاه لنین و یکی از دیوارهای آجری کرملین احاطه شده است. نام میدان سرخ هم از رنگ آجر اطراف آن و هم از ارتباط بین رنگ قرمز و کمونیسم مشتق شده است. همچنین کلمه کراسنایا می تواند به معنی “قرمز” و یا “زیبا” باشد. این کلمه در اصل برای کلیسای جامع سنت باسیل استفاده می شد که پس از آن به میدان نزدیک منتقل شد.

نتیجه گیری :

و اما در پایان این یادداشت می بایست خاطرنشان نمود که در مکاتب علمی برنامه ریزی استراتژیک توسعه شهری ، مدیریت زیرساخت شهر ، در واقع فرای در نظر گرفتن خدمات اولیه شهری است و طرح های این چنینی شهردار عملگرای رشت را می توان به عنوان سکوی پرتاب و بستری موفق برای باکیفیت تر کردن زندگی شهروندان رشت در نظر گرفت .

و در یک فضای آرام و دور از تنش های سیاسی و جناحی باید منصفانه اذعان داشت که تمامی پروژه های زیر ساختی این چنینی برای شهرمان قابلیت بازدهی و توسعه را ایجاد می نمایند و به تعبیری دیگر زیر ساخت یک شهر تنها نمودهای عینی خدمات شهری نیستند ، بلکه یک مجموعه فرهنگی ، اجتماعی ، جامعه شناسی ، اقتصادی و فنی مهندسی را می طلبند تا بتوان از ان طریق آنها زندگی در شهر را با کیفیت نموده و البته گامی بلند به سوی پویا سازی اقتصادی باشد .

کیوان بهمنش

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.