حقوق بشر برای حفظ کرامت و جوهر جان آدمی است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا کنفرانس اخلاق و حقوق بشر به همّت بنیاد ملا صدرا و با حضور شخصیت های علمی و فرهنگی در روز جمعه ۱۴ نوامبر در شهر ساریوو بوسنی برگزار گردید. شایان ذکر است در بخشی از این کنفرانس از ترجمه بوسنیایی کتاب آراء اخلاقی علّامه طباطبایی اثر آیت الله رمضانی نیز رونمایی شد.
یکی از سخنرانان این همایش حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای استاد عیدی از اساتید علوم اسلامی و مؤلف بیش از ۱۰ اثر علمی بودند. ایشان ضمن تقدیر و تشکر از حضور میهمانان در این جلسه، یکی از عوامل پیشرفت اسلام در جهان را روش تربیتی پیامبر اکرم (ص) بیان نموده و افزودند: پیشرفت اسلام در جهان مرهون سه مسئله مهم بوده است:

۱. محتوای اسلام: پیام اسلام عاقلانه و همسو با فطرت بشری بود به طوری که هیچ کس نمی توانست آن را رد کرده و یا انکار نماید.

۲. شخصیت پیامبر (ص):  پیامبر اسلام یک الگوی عملی قرآنی بود. رفتار و کردار ایشان بسیار اخلاقی بود. شاید بتوان گفت که بسیاری از مشرکان قبل از اعجاز با اخلاق و حسن خلق پیامبر (ص) مسلمان شدند.

۳. روش ابلاغ رسالت: « ادع الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه» روش ابلاغ رسالت با حکمت و موعظه بود و مسائل دینی با فکر و اندیشه تبیین می شد.

با توجه به این مقدمه می خواهم سه آیه از قرآن کریم را به عنوان الگوی عملی ارائه شده توسط اسلام معرفی کنم: ۱. سوره بفره « لَّیْسَ الْبِرَّ‌ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِ‌قِ وَالْمَغْرِ‌بِ وَلَـٰکِنَّ الْبِرَّ‌ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ‌ وَالْمَلَائِکَهِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ … » نیکوکاری آن نیست که روی به جانب مشرق یا مغرب کنید (چه این چیز بی‌اثری است) لیکن نیکوکاری آن است که کسی به خدای عالم و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیغمبران ایمان آرد …

۲. سوره مبارکه صف: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى تِجَارَ‌هٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ» ای اهل ایمان، آیا شما را به تجارتی سودمند که شما را از عذاب دردناک (آخرت) نجات بخشد دلالت کنم؟

هر انسانی برای کسب کمال از سه گروه خارج نیست : ۱. کسب منافع ۲. دفع مضرات ۳. کسب کمال

۳. سوره مبارکه اسراء آیات ۲۳ تا ۳۹

یکی از گمشده های بشر، حکمت است. ( فهم موجودات آن گونه است که هستند، نه کمتر و نه بیشتر) پیامبر (ص) فرمودند: اللهم ارنی الاشیاء کما هو

قرآن کریم می گوید انسان باید معتدل باشد، معتدل کار کند، معتدل خرج کند، معتدل سخن بگوید و …

اعتماد به نفس و اتکاء به خدای متعال و خرمت کشتن

« إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ‌ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَـئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» و (ای انسان) هرگز آنچه را که بدان علم و اطمینان نداری دنبال مکن که چشم و گوش و دل همه مسئولند.

بوعلی سینا می گوید: اگر کسی عادت کند که حرف بی منطق را قبول کند، او خود را از فطرت انسانی خود خارج کرده است.

سخنرانی دیگر این همایش جناب آقای دکتر مصطفی سریچ از اساتید برجسته اسلام شناس بوسنی بودند. ایشان ضمن ابراز خرسندی از انتشار کتاب آراء اخلاقی علّامه طباطبایی اثر آیت الله رمضانی افزودند: من چندین سال است که آیت الله رمضانی را می شناسم. کتاب آراء اخلاقی، کتاب بسیار مفید و قابل توجه و کیفیت ترجمه آن نیز بسیار خوب است. خدا را شکر که این کتاب منتشر گردید، قطعا این تلاش ایرانیان در تاریخ ثبت و ضبط خواهد شد.

ایشان در بخش دیگری از سخنانشان به مراحلی که بشر برای رسیدن به تمدن امروزی طی کرده اشاره نموده و افزودند: ۱. از قدرت تا حقوق: بشر قرنها تابع روز و قدرت بود. ۲. رسیدن از جهل به علم : افراد بسیاری زندگی خود را بر سر تولید علم گذاشتند. ۳. گذر از مرحله بردگی به آزادی بوده است. ۴. تغییر حکومت کشورها ۵. از تئوری تا دموکراسی

ایشان در ادامه به تشریح بحث حقوق بشر از دیدگاه علامه جعفری پرداخته و افزودند: علامه جعفری از ذوالقرنین شروع می کند و بحث حقوق بشر را مطرح می کند. ۱۹۴۸ آمریکا حقوق بشر را ثبت کرد و ۴۷ کشور رأی مثبت دادند و کشورهای کمونیست رأی ندادند. ایران همان زمان رأی مثبت داد کشور یوگسلاوی قبول نکرد ولی بعدا رأی مثبت داد.

سبک ارائه حقوق بشر از دیدگاه علامه جعفری بسیار زیبا و جالب بود. او حقوق بشر را در غب و اسلام را مورد مقایسه قرار می دهد. او می گوید که ما باید افتخار کنیم که اسلام ۱۴۰۰ سال پیش حقوق بشر را مطرح کرده است و آنچه در حقوق بشر جهانی بشر آمده است حقیقی نیست. علامه جعفری تاکید می کند که اصلا حقوق بشر اصل در اسلام است و هر کدام از بندهای حقوق بشر را که ملاحظه می کنید قبلا در اسلام بحث شده است و غربیها باید اعتراف کنند که حقوق بشر خود را از اسلام گرفته اند.

امروزه تمدن اسلامی با خطراتی مواجه است . درست است که کتاب های زیادی در این زمینه نوشته شده است ولی غربی ها با قدرت سیاسی که دارند، سعی می کنند حقوق بشر را به نفع خود تدوین و تفسیر نمایند.

خانم دکتر فاطمه لاووویچ استاد فلسفه در دانشگاه ساریوو از دیگر سخنرانان این کنفرانس بودند. ایشان ضمن ابراز خرسندی از حضور در این همایش، به عدم رعایت برخی از مفاد حقوق بشر اشاره نموده و افزود: متاسفانه اگر چه حقوق بشر نگاشته شده است اما ضمانت اجرایی ندارد ، نه در بعد حقوقی، نه در بعد معنوی، نه در خانواده و نه در اجتماع و خیلی از قوانین رعایت نمی شوند. در طول تاریخ همواره حقوق افراد زیادی زیر سؤال رفته است. بشر امروزه با این حقوق بشری که تدوین نموده است برخی از حقوق حیوانات و طبیعت را نادیده گرفته است.

آخرین سخنران این همایش آیت الله دکتر رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ بودند. ایشان ضمن ابراز خرسندی از حضور در این کنفرانس علمی – فرهنگی و تقدیر از برگزار کنندگان همایش، از بحث اخلاق و حقوق بشر به عنوان یکی از مباحث مهم و اثرگذار جامعه یاد نموده و در ادامه به معرفی ترجمه کتاب آراء اخلاقی علامه طباطبایی پرداخته و افزودند: این تحقیق ۵ سال طول کشید و بیش از ۱۹۵ منبع مورد مطالعه قرار گرفت. من به جهت علاقه شخصی که به مباحث اخلاقی دارم تا کنون حدود  ۳۰ سال است که در رابطه با این بحث مطالعه و پژوهش می کنم و از ۳۰ کتابی که نوشته ام بسیاری در رابطه با مباحث اخلاقی می باشند.

قرآن کریم وقتی به بحث انسان می رسد برای انسان دو بعد و دو ساحت معرفی می کند. ۱. بعد جسم ۲. بعد روح و جان . خداوند تنها در مورد انسان است که تعبیر « فتبارک الله احسن الخالقین» را استفاده می کند. لذا انسان بهترین مخلوق خداست.

در پاسخ به این سؤال که از این دو کدام اصل و فرع است باید گفت: اگر هر دو اصل و یا هر دو فرع باشد تدوین حقوق بشر به صورت صحیح و جامع انجام نخواهد پذیرفت. قرآن اگر چه هر دو را مورد توجه قرار می دهد اما اصالت را به روح می دهد و لذا این روح است که باید جسم را مدیریت کند.

این اصالت روح نسبت به جسم یک اصل الاصول را در حقوق بشر ایجاد می کند و آن اصل مهم، کرامت انسان است. « لقد کرّمنا بنی آدم»

حقوق بشر در واقع برای حفظ کرامت و جوهر جان آدمی است. لذا اگر به هر شکلی کرامت انسان نادیده گرفته شود هیچگاه انسانها حقوق خود را استیفاء نخواهند کرد.

در بحث کرامت انسان رنگ، کشور، زبان و … مطرح نیست. حتی جنسیت هم مطرح نمی باشد. چون روح از جنس مذکر و مؤنث نیست. بلکه حقیقت انسان که روح و جان آدمیان است مشترک بین زن و مرد می باشد. لذا در کسب مقامات حقیقی، انحصاری برای مرد نیست، بلکه مرد و زن در کسب مقامات حقیقی یکسان می باشند و هر دو باید از ظرفیتها و استعدادهای وجودی خود برای رسیدن به کمال بهره مند شوند.

ابن سینا در تعبیری می گوید: نفس و روح و عقل آدمی باید بدن و بعد مادی انسان را مدیریت نماید و بدن باید در اختیار روح قرار گیرد و برای روح مرکب باشد و لذا حریم جایگاه انسان به گونه ای است که قرآن کریم می فرماید:  اگر یک انسان به ناحق کشته شود گویا همه انسانها کشته شده اند، همان طور که اگر یک نفس احیاء شود گویا انسان احیا شده است. « فکانّما احیا الناس» .

رئیس اتحادیه اروپایی علما و تئولوگ های شیعه در بخش دیگری از سخنانشان از خداوند به عنوان  قانونگذار اصلی که همه نیازهای بشر را می شناسد یاد کرده و افزودند: نکته مهم این است که نباید فقط از عقل یک یا چند نفر در تدوین حقوق بشر استفاده کرد و به آن اکتفا نمود زیرا اگر چه اجتماع عقول بشری در تدوین حقوق بشر لازم است اما کافی نیست . ما معتقدیم قانون گذار اصلی فقط خداوند است چرا که تنها اوست که نیازهای انسان را به درستی می شناسد. لذا عقل در کنار وحی است که می تواند حقوق بشر را به شکل جامع و کامل تدوین کند. اگر وحی به عنوان یک متن اصلی در تدوین حقوق بشر مورد توجه قرار نگیرد بخش قال توجهی از حقوق انسان نادیده گرفته خواهد شد.

ایشان در ادامه به رابطه اخلاق و حقوق بشر اشاره نموده و افزودند: امروزه بحث اخلاق در جامعه به شکل جدی مورد توجه است. نکته مهم این است که همه انبیاء به دنبال ارائه اخلاق بوده اند و پیامبر اسلام (ص) نیز جهت تکمیل این مکارم و محاسن اخلاقی مبعوث شده است. لذا فرمود: « انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» و البته این مکارم اخلاقی هم باید آموزش داده شود تا جامعه اخلاقی شود. لذا فرمود: « انّی بعثت معلما» و البته بعثت انبیاء برای توسعه اخلاق فردی، اجتماعی، الهی و تصحیح رابطه انسان با خود، خدا، اجتماع و با طبیعت بوده است. زیرا اخلاق در همه شئون زندگی انسان از جمله در اقتصاد، سیاست، خانواده، معاشرت، فرهنگ و آشتی میان بشریت می تواند نقش بسیار مثبتی را ایفا نماید.

اگر ثروتمندان و سیاست مداران عالم به اخلاق توجه کنند و قدرت و ثروت به درستی تقسیم شود، زندگی مردم اخلاقی و سرشار از معنویت و آرامش خواهد بود و البته می توان عمده مشکلات جامعه بشری را در فقدان عقلانیّت، معنویت و اخلاق دانست.

به همین جهت دانشمندانی در غرب مانند هانس کونگ امروزه به خاطر این ضرورت ایده اخلاق جهانی را مطرح کردند. او می گوید در دنیا، ظلم، فقر و فساد زیاد شده است و برای جلوگیری از اینها باید  به اخلاق جهانی روی آورد و آن را نهادینه کرد.

او می گوید: این اعلامیه های جهانی حقوق بشر خوب است اما کافی نیست . ما باید  به دنبال اصولی برویم که جامع بشری را با تعددّ و تنوع فرهنگها به آشتی و امنیت جهانی برساند. البته خیلی ها اشکال گرفته اند که این حرفها تنها موعظه و پند است و ضمانت اجرایی ندارد و البته خود او هم به این نکته آگاهی دارد و در جای خود پاسخهای لازم را می دهد.

هانس کونگ معتقد است ما باید مشترکات حداقلی میان همه بشریت را به دست آوریم و همه به آنها عمل کنیم. برخی از اصول اخلاق جهانی و قانون های طلایی اخلاق جهانی که به نظر او برخاسته از آموزه های معنوی ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی است و محصول تجربیات بشری بوده اند عبارتند از:

۱. با انسان ها باید انسانی برخورد نمود. ( اینها انسانند، عاقلند، طبع بلند دارند) باید با همه انسان ها انسانی برخورد کرد.

۲. هر چه بر خود می پسندی بر دیگران هم بپسند و هر چه را برای خود نمی پسندی برای دیگران هم نپسند. ۳. قانون برابری نسبت به همه انسانهاست. ۴. رفع خشونت، خشونت نباید در جامعه باشد ، نباید عده ای ظلم کنند و امنیت را از بین ببرند. ۵. باید تلاش کرد، فرهنگ مربوط به انسانها در میان بشر توسعه داده شود.

ما معتقدیم اسلام یک دین جهانی است، نه یک دین قبیله ای، قرآن هم یک کتاب بین المللی برای همه ادوار و زمانها می باشد و فقط برای زمانه خود نبوده است و نباید نسبت به قرآن فقط نگاه تاریخی داشت بلکه قرآن یک کتاب فرا عصری و فرا زمانی است و در هر زمان می توان از این کتاب آسمانی فرهنگ و اخلاق جهانی را برای هم زیستی میان کل بشریّت به دست آورد. البته بنای این سخن این است که رحمت الهی بر اساس صریح آیات قرآنی بر همه بشریّت سایه افکنده و پیامبر (ص) به عنوان پیامبر رحمت برای همه انسانها مبعوث شده است. « وما ارسلناک الا رحمه للعالمین» و به همین جهت به پیامبر (ص) لقب حبیب الله بر مبنای رحمت واسعه الهی داده شده است و به واسطه همین مدیریت اخلاقی پیامبر (ص) بوده است که ایشان در زمانی کوتاه توانسته است دعوت خود را عمومی نماید و در آیه شریفه « فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ » اشاره به اخلاق عملی پیامبر (ص) دارد که باعث تفسیر دقیق عملی تحقق از حقوق بشر شده است. و لذا می توان نتیجه گرفت اخلاق که در واقع اصلاح رابطه باخود، رابطه با خدا، رابطه با انسانها و رابطه با طبیعت است، بهترین ضامن اجرائی حقوق بشر است.
/مرکز اسلامی هامبورگ