محمد بینا واجارگاهی

بی‌تعارف،‌ درب کتاب‌خانه‌ها را ببندید

چالشی که باید جدی گرفت: بی‌تعارف،‌ درب کتاب‌خانه‌ها را ببندید… درهای کتابخانه‌ها را ببندید،‌ زیرا عصر جدید کلاً عصر چالش است و تا این چالش نباشد کسی بنا ندارد،‌ دست به کاری بزند. بی‌تعارف اینکه، یک چالشی در گیلان خودمان درست شده که آدم را وادار می‌کند تا از کتاب و کتاب‌خوانی و کتابخانه‌های استان […]

چالشی که باید جدی گرفت:

بی‌تعارف،‌ درب کتاب‌خانه‌ها را ببندید…

درهای کتابخانه‌ها را ببندید،‌ زیرا عصر جدید کلاً عصر چالش است و تا این چالش نباشد کسی بنا ندارد،‌ دست به کاری بزند. بی‌تعارف اینکه، یک چالشی در گیلان خودمان درست شده که آدم را وادار می‌کند تا از کتاب و کتاب‌خوانی و کتابخانه‌های استان بگوید… اما پرسش این است که فصل الخطاب این چالش کجاست و سؤال‌های چالشی ما را چه کسی جواب خواهد داد؟

– پیشگفتار

در اجرای فرامین مقام معظم رهبری در مورد توسعه نمایشگاه‌های کتاب در سطح کشور و تشویق مردم به کتاب‌خوانی به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری نهادهای فرهنگی، نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران سال ۱۳۷۲ برگزار شد. برگزاری این هفته، همه‌ساله بر اساس آیین‌نامه‌ای است که به تصویب شورای فرهنگ عمومی رسیده و در آبان ماه برگزار می‌گردد. دبیر ستاد هفته کتاب، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی که در هفته کتاب و کتاب‌خوانی نقش فعالی دارند عبارت‌اند از: صداوسیما، وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سازمان تبلیغات اسلامی و دیگر سازمان‌های فرهنگی کشور، تقویت بنیه فرهنگی کشور، تشویق و ترغیب مردم به کتاب و کتاب‌خوانی، تقویت روحیه نشاط در میان پدیدآورندگان آثار مکتوب، کمک به حل مشکلات تولید و توزیع کتاب و تجهیز و گسترش کتاب‌خانه‌های عمومی و کانون‌های فرهنگی مساجد، ازجمله اهداف برگزاری هفته کتاب می‌باشد. جالب است بدانید که سرانه مطالعه در کشور ما، اعداد مختلفی از ۵ تا ۱۸ دقیقه در شبانه‌روز گزارش شده که در مقایسه با کشورهای پیشرفته‌ای مانند انگلیس با ۵۵ دقیقه و ژاپن با ۹۰ دقیقه و یا کشور درحال‌توسعه‌ای مثل ترکیه با ۴۰ دقیقه در روز، قابل‌تأمل است در همین راستا کتاب و کتاب‌خوانی را در استان خودمان موردبررسی قراردادیم که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود:

–        کمترین سرانه فضای مطالعه

رشد روزافزون حجم مجلات علمی، افزایش شمار دانش‌آموختگان، کمبود کتابخانه، فقدان فضا و مکان مطالعه و نبود کتاب‌های مناسب و متناسب با سن افراد ازجمله مشکلاتی هستند که کتاب و کتاب‌خوانی در منطقه را تحت تأثیر خود قرار داده است. اگر به آمارها رجوع شود نمایانگر عمق فاجعه است که با بیشترین زمان استفاده از فضای مجازی و بیشترین میزان علاقه‌مندی به مطالعه و کتاب‌خوانی در استان گیلان، متأسفانه بعد از سیستان و بلوچستان کمترین سرانه فضای مطالعه در این استان وجود دارد…با این روند و چنانچه آمارهای غیررسمی و رسمی درست باشد، بهتر نیست درهای کتابخانه‌ها را ببندیم و از بناهای موجود در امور فرهنگی دیگر بهره بگیریم؟!

–        عدم توجه به نیروی انسانی و کاهش بهره‌وری

علم مدیریت ثابت کرده است که ارزش نگذاشتن لازم به نیروی انسانی موجب کاهش بهره‌وری در بخش‌های مختلف می‌شود، همان گلایه‌ای که بسیاری از کتابداران کتابخانه‌ها دارند و به گفته آن‌ها متأسفانه هیچ توجهی به اوضاعشان نمی‌شود. بی‌حوصلگی و رخوت موجود در میان کتابداران و همچنین فقدان انگیزه کار و تلاش در میان آن‌ها که برگرفته از توجه محدود مسئولان به شرایط کاری کتابداران است باعث شده تا خانه  ” کتابخانه” از پای‌بست دچار مشکل شود،‌ و تردیدی نیست که  با اندکی توجه مسئولان محترم استانی، این رخوت و سستی جای خود را به شوق به کار خواهد داد. از طرفی، نامناسب بودن فضای کار و محیط کتابخانه‌ها به اظهار این عزیزان کم‌توقع،  بر جسم و روحشان تأثیر منفی می‌گذارد.

–        فقدان استانداردهای لازم

ساده‌ترین مشکل در کتابخانه‌های موجود در استان این است که ارتفاع میز، صندلی و دیگر وسایل و ابزارها با خصوصیات فیزیکی افراد تناسب ندارد. فقدان استانداردهای لازم ازجمله استفاده از نور لامپ مهتابی برای کتابخانه‌های عمومی از دیگر مشکلاتی است که شاید در ظاهر ساده و ابتدایی به نظر برسد اما واقعیت برخلاف این موضوع است. چراکه طبق استانداردهای تعریف‌شده برای محیط مطالعه نور زرد و یا تلفیقی از نور زرد و قرمز باید بهره برد و نور سفید لامپ مهتابی برای چشم در هنگام مطالعه مضر است. کمبود امکانات و تجهیزات کامپیوتری به‌گونه‌ای که هنوز تعدادی از کتابخانه‌ها فاقد این امکان هستند حتی نبود سایر وسایل سمعی و بصری هم از دیگر معایب کتابخانه‌های عمومی استان است.

–        عدم وجود دسترسی شریانی و مویرگی

تمرکز کتابخانه‌ها در مرکز استان و عدم وجود دسترسی شریانی و مویرگی به کتابخانه‌ها فضای محدود و پایین بودن میزان فضای اختصاص داده‌شده به کتابخانه‌ها معضل دیگر است، نخبگان شهرستانی و روستایی فقدان کتابخانه در نزدیکی محل سکونت خود را عمده‌ترین مشکل بر سر راه تلاش‌های علمی و پژوهشی خود عنوان می‌کنند.

–        محدودیت کتب موجود

مشکل دیگری که در کتابخانه‌های استان با آن دست‌به‌گریبان هستیم مشکل محدودیت کتب موجود می‌باشد یکی از دوستان اهل علم و قلم استانی تعداد کتاب‌ها را متناسب با میزان مراجعه‌کنندگان نمی‌داند و مورد عینی را چنان بیان می‌کند:
« در بسیاری از مواقع که کتاب موردنظر را از کتابداران تقاضا می‌کنیم با شنیدن این جمله که از این کتاب فقط سه نسخه داشته‌ایم و آن‌هم به امانت رفته است و یا حتی از برخی کتاب‌ها فقط یک مورد در کتابخانه موجود بوده که فرد قبلی آن را برده است، از آمدن به کتابخانه مأیوس می‌شویم. باوجود علاقه‌مندی به کتاب و مطالعه باید فرصت‌هایی که می‌بایست به تحقیق و پژوهش اختصاص دهیم را مجبوریم برای یافتن کتاب‌هایی صرف کنیم که چندان هم نایاب نیستند و به‌راحتی باید در هر کتابخانه‌ای موجود باشد…».

–        فقدان تجهیزات ایمنی لازم برای حفاظت از کتب

سیستم نگهداری کتاب و سایر موارد در کتابخانه‌های استان پایین‌تر از حد استاندارد ایمنی است و کتابخانه‌ها فاقد تجهیزات ایمنی لازم برای حفاظت از کتب هستند. بسیاری از مسئولان به نکات ایمنی توجه ندارند و ساختمان بیشتر کتابخانه‌ها مناسب برای استفاده به‌منظور کتابخانه نیست و بسیاری از آن‌ها اساساً برای کتابخانه ساخته نشده‌اند. اکثر کتابخانه‌ها فاقد سیستم هشداردهنده و اعلام‌خطر حریق هستند. نصب کپسول‌های آتش‌نشانی در قسمت‌های مختلف کتابخانه تابع یک نظام علمی نیست و تقریباً همه کتابخانه‌ها سلیقه‌ای عمل کرده‌اند. اکثر کتابخانه‌ها مجهز به سیستم دزدگیر نیست و قریب به‌اتفاق آن‌ها فاقد طرحی برای مقابله با سوانح و بلایای طبیعی هستند.

–        نبود امکانات لازم برای ارائه خدمات به کاربران ویژه

از طرفی عدم توجه به ایجاد فضای لازم برای کاربران ویژه نظیر معلولین، کودکان، کم‌سوادان و کمبود تجهیزات و لوازم موردنیازشان مشکل دیگر کتابخانه‌های استان گیلان است آیا کاربران ویژه نباید کتاب بخوانند آیا روشندلان نباید کتاب‌های مخصوص به خود را در دسترس داشته باشند؟
برایتان حضور یکی از این کاربران ویژه را توصیف می‌کنم خودتان قضاوت کنید:

ساعتی طولانی به دنبال کتاب موردنظر می‌گردد اما درنهایت خسته و سرخورده بدون اینکه توانایی یافتن و استفاده از سیستم جستجوی کتاب را بداند اولین کتاب دم دستش را انتخاب کرده و نشانی آن را به کتابدار می‌دهد. شانه‌های افتاده و پیشانی عرق کرده‌اش که دائم با دستمال‌کاغذی آن را خشک می‌کند گویای ناتوانی‌اش از یافتن کتابی است که به دنبالش می‌گردد. او که درنهایت کتاب ناخواسته‌اش را از کتابدار تحویل می‌گیرد و به سمت صندلی‌اش می‌رود، اندکی می‌نشیند و می‌رود.

–        عدم همکاری و عدم اشتراک‌گذاری منابع عمومی و تخصصی

شاید بگویید چرا به کتابخانه‌های دانشگاه‌ها رجوع نمی شود، اما آیا تمام جمعیت به دانشگاه‌های معتبر دولتی دسترسی دارند؟ واقعیت این است که اگر محققان و دانشجویان مستعد گیلانی این امکان را پیدا نکنند که به‌راحتی از طریق کتابخانه‌های استان به منابع علمی موردنیازشان دسترسی پیدا کنند، ترجیح می‌دهند برای تعقیب رشته موردنظر و تحقیق و پژوهش در این زمینه راهی دانشگاه‌های خارج از کشور شوند و یا حتی‌الامکان به منابع خام علمی که حاوی اندیشه‌های سکولاریسم و غرب گرایانه است به‌عنوان منابع علمی دست پیدا کنند که این خود عاملی خطرناک در برخی رشته‌های تحصیلی است. ما که نگران تهاجم فرهنگی و فرار مغزها هستیم، این سؤال پیش می‌آید که چه اقداماتی در کتابخانه‌های استان در علوم تخصصی صورت گرفته است؟ باوجود اینترنت و سایر وسایل ارتباطی، کتابخانه‌ها همچنان نقش مهمی در توسعه علوم و تحقیقات تخصصی بر عهده دارند. انتشار الکترونیکی دانش و اطلاعات تولیدشده در دانشگاه‌ها بزرگ‌ترین وظیفه‌ای است که به‌ویژه کتابخانه‌های تخصصی باید به‌عنوان ناشر، بایگانی و توزیع‌کننده دانش در منطقه عهده‌دار شوند.

مدیریت صحیح ازجمله راهکارهای رفع این نوع از معضلات کتابخانه‌هاست. با مبادله و به اشتراک‌گذاری منابع اطلاعاتی کتابخانه‌ها و همچنین برنامه‌ریزی مناسب توسط کارکنان آموزش‌دیده می‌توان برخی از مشکلات را از جلوی پای محققان برداشت تا آن‌ها در کتابخانه‌های مختلف سرگردان نشوند. درحالی‌که آنچه ما اکنون داریم، مجموعه‌ای از کتابخانه‌های است که هر یک به‌طور پراکنده بخشی از منابع را در اختیار دارند و این منابع را در اختیار سایر کتابخانه‌ها قرار نمی‌دهند و هیچ هماهنگی و همکاری بین آن‌ها وجود ندارد؛ بنابراین تقویت کتابخانه‌ها ازلحاظ کتب نوشتاری و با سیستم الکترونیکی و دستیابی به سایت‌ها و نشریات الکترونیکی سایر کتابخانه‌ها کمک شایانی برای نیل به هدف داشته و نیازمند دقت و توجه مسئولان به‌منظور رفع مشکلات عدیده کتابخانه‌های استان است.

–        یک‌کلام، ختم کلام

و آخرین دل‌نگرانیم این است، تا چه حد توانسته‌ایم به اهداف حضرت آقا در راستای ترویج و گسترش فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی جامع عمل بپوشانیم، همین و دگر هیچ…

در یک‌کلام آن‌قدر اوضاع کتاب و کتاب‌خوانی مشکل‌آفرین شده و بعضاً  آن‌چنان برخی از مسئولان  دنبال حفظ پست و مقام خویش هستند که ناخودآگاه به یاد کلام مبارک رهبر فرزانه انقلاب افتادم که فرمودند:

«من هرزمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می‌افتم، قلباً غمگین و متأسف می‌شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیل که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلاً ده برابر این میزان رواج و توسعه و حضورداشته باشد. ازبس‌که درباره این مسئله مهم (کتاب‌خوانی) گفته‌ام و به من هم گفته‌شده که چقدر اثر دارد، حقیقتاً وقتی می‌خواهم بار دیگر این مسئله را بیان کنم دچار تردید می‌شوم که این دیگر جزو گفتار لغو نباشد! من نمی‌دانم واقعاً این تکرار، اثر کرده، یا نکرده است…»

 محمد بینا واجارگاهی – هفته نامه واکنش
پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.

Share