تضعیف ایران؛ هدف اصلی روابط اسرائیل و آذربایجان
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سرویس بین الملل دیارمیرزا یک اندیشکده اسراییلی در گزارشی راهبردی به بررسی روابط اسرائیل و آذربایجان و چشم‌انداز همکاری‌های راهبردی این دو برای مقابله با نفوذ ایران پرداخته است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سرویس بین الملل دیارمیرزا یک اندیشکده اسراییلی در گزارشی راهبردی به بررسی روابط اسرائیل و آذربایجان و چشم‌انداز همکاری‌های راهبردی این دو برای مقابله با نفوذ ایران پرداخته است.
مرکز مطالعات راهبردی بگین سادات در گزارشی راهبردی با عنوان «پیوندهای میان اسرائیل و آذربایجان» به قلم الکساندر مورینسون نوشت: آذربایجان از زمان استقلال خود در ۱۹۹۱ تبدیل به نزدیک‌ترین دوست اسرائیل در جهان اسلام شده است. هرچند ترکیه مهم‌ترین متحد آذربایجان است، بد شدن روابط میان ترکیه و آذربایجان ارتباط میان اسرائیل و این کشورِ سرشار از انرژی را تغییر نداده است. پیوندهای میان اسرائیل و آذربایجان ظرف بیست سال اخیر رشد چشمگیری داشته است. منافع اسرائیل در تأمین مطمئن نفت از آذربایجان که یکی از تأمین‌کنندگان مهم راهبردی نفت اسرائیل است، فاکتوری مهم در روابط میان اسرائیل و آذربایجان محسوب می‌شود. به همین نحو اسرائیل بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات پیشرفته برای آذربایجان است و در آمریکا همواره پشتیبان آذربایجان بوده است. محتمل است که در آینده‌ای نزدیک روابط میان آذربایجان- اسرائیل به عرصه‌های همکاری علمی فناوری ارتباطات، پزشکی، تصفیه آب، کشاورزی و مبادلات فرهنگی توسعه یابد. همکاری راهبری در زمینه‌های دفاعی و اطلاعاتی و مبارزه مشترک با تروریسم، باعث شده که این دو همکاری‌ای ویژه‌ای در این منطقه بی‌ثبات داشته باشند.
■ اسرائیل به دنبال جلوگیری از نفوذ ایران در آسیای مرکزی است ■
آذربایجان پس از استقلال در،۱۹۹۱ به یکی از نزدیک‌ترین دوستان اسرائیل در جهان اسلام تبدیل‌شده است. علاوه بر این آذربایجان به‌عنوان ستونی کلیدی برای حضور اسرائیل در قفقاز جنوبی و این باریکه ژئوپلیتیک محسوب می‌شود، که امکان تحقق گونه‌ای از کشورهای مشترک‌المنافع ترک را فراهم می‌کند؛ امری که مانعی برای نفوذ ایران در آسیای مرکزی است. اسرائیل از بدو تأسیس خود، برای بهبود بخشیدن به مشروعیت خود و رقیق ساختن جنبه دینی نبرد اسرائیل – اعراب، همواره به دنبال متحدانی در جهان اسلام بوده است. گزینه‌های سیاست خارجی اسرائیل پس از سقوط شوروی، افزایش یافتند. اسرائیل عزم خود را برای برقراری روابطی عمیق‌تر با کشورهای مستقل مشترک‌المنافع جزم کرده است. آذربایجان پس از استقلال ترکیه را به‌عنوان متحد راهبردی خود برگزید. رابطه ترکیه – آذربایجان در روابط میان اسرائیل و آذربایجان، به‌عنوان دولت‌هایی با تهدیدات امنیتی مشترک و دریافت‌های ژئواستراتژیک، نیز تأثیری چشم‌گیر نهاد.
■ آذربایجان برای اسرائیل مهم‌تر از فرانسه است ■
بااین‌حال پس از اختلال در روابط میان ترکیه و اسرائیل، به‌خصوص پس از قضیه کشتی «مأوی مرمره» در ۳ می ۲۰۱۰، ارتباط با این کشور سرشار از انرژی و دارای موقعیت ژئوپلیتیک مهم برای سیاست خارجی اسرائیل اهمیت بیشتری یافت و «لیبرمن» وزیر امور خارجه اسرائیل در حریان بازدید خود از باکو تصریح کرد «آذربایجان برای اسرائیل مهم‌تر از فرانسه است. پایان جنگ سرد عنصری مهم در شکل‌گیری اتحاد میان اسرائیل و آذربایجان بود. سابقه پیوندهای خوب میان جامعه یهودی و اکثریت آذربایجانی‌ها عنصر روانی مهمی بود که روابط میان آذربایجان و اسرائیل را تقویت کرد. نیروهای ضد غربی عرب، پس از پایان جنگ سرد و با زوال شوروی، به‌عنوان مهم‌ترین پشتیبانشان، تضعیف شدند. درحالی‌که آمریکا در حال بازنگری در موقعیت راهبردی خود است، اسرائیل به دنبال ایفای نقشی تازه در عرصه به‌سرعت در حال تغییر منطقه و تقویت اتحاد خود با آمریکا و کشورهای غربی است.
■ نگرانی غرب از پر شدن خلأ ژئوپلیتیک در حاشیه جنوبی روسیه با گرایشات اسلامی برخاسته از ایران■
یکی از چالش‌های پیش روی غرب این بود که اطمینان یابد که این خلأ ژئوپلیتیک جدید در حاشیه جنوبی روسیه با گرایشات اسلامی برخاسته از ایران پر نخواهد شد یا دوباره جذب امپراتوری روسیه نمی‌شود. رهبری اسرائیل آمریکایی‌ها را مطلع ساخته است که به دنبال برقراری ارتباط با این کشورها، ارائه کمک‌های توسعه‌ای و در صورت نیاز نظامی به این کشورهای است؛ تا بتواند روند بازی را تغییر دهد و آن‌ها را از کنترل روسیه رها سازد. اسرائیل به نیت یافتن متحدانی در منطقه قفقاز، آذربایجان، یعنی یک کشور کوچک غرب‌گرای سکولار کشوری که زمانی بین دو امپراتوری بزرگ روسیه و پارس ردوبدل می‌شد، را به‌عنوان متحد خود برگزید. وضع آذربایجان نیز وخیم بود؛ این کشور به دنبال خروج از انزوای سیاسی بود. اسرائیل در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخت. روابط دیپلماتیک میان این دو در ۶ آوریل ۱۹۲، وقتی‌که آذربایجان درگیر نبرد خون‌بار منطقه قره‌باغ – ناگارنو بود، شروع شد.
■منافع مشترک آذربایجان و اسرائیل ■
ترکیه در آوریل ۱۹۹۳ در پاسخ به اشغال جزایر آذربایجان توسط ارمنستان، مرز خود را با ارمنستان بست. اسرائیل در این نبرد با دادن موشک‌های استرینگر به آذربایجان، طرف آذربایجان را گرفت. بدین ترتیب آذربایجان با نیت تقویت بازدارندگی خود به ائتلاف دو دولت قدرتمند منطقه‌ای ترکیه و اسرائیل پیوست. در طول بیست‌ساله اخیر روابط میان آذربایجان و اسرائیل توسعه و تحول یافته است. بااین‌حال منافع هسته‌ای مشترک، یعنی کاستن از قدرت روسیه و ایران، به‌عنوان مهم‌ترین چالش‌های پیش روی غرب در منطقه، و پیشگیری از تحقق سیاست‌های کینه‌جویانه و استعمارگرایانه این دو کشور است که اهمیت آذربایجان و اسرائیل را برای غرب و مخصوصاً آمریکا افزایش می‌دهد. چندین فاکتور راهبردی دیگر نیز وجود دارد که اسرائیل و آذربایجان را برای بیش از بیست سال در کنار یکدیگر نگاه داشته است. این فاکتور مزیتی است که برای اسرائیل در دریافت نفت از منطقه قفقاز وجود دارد. جایی که آذربایجان نه‌تنها به‌عنوان یک تأمین‌کننده نفت برای غرب و اسرائیل، بلکه همین‌طور به‌عنوان معبری ارتباطی عمل می‌کند.
■ صادرات نفت آذربایجان به اسرائیل■
با اجرای طرح خط لوله بین‌المللی باکو –تفلیس- جیحان، آذربایجان تبدیل به یکی از عمده‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز شده است و سهم نفت صادراتی آذربایجان به اسرائیل در حال افزایش است. این خط لوله که اجرای آن از ۲۰۰۶ شروع‌شده است ظرفیت انتقال ۱ میلیون بشکه نفت در روز را دارد. برای اسرائیل نفت انتقال‌یافته از این خط لوله اهمیت زیادی دارد. از ۲۰۰۹، زمانی که این خط لوله به بالاترین ظرفیت خود دست‌یافت، سهم نفت صادراتی آذربایجان به اسرائیل دائماً در حال افزایش بوده است. فاکتور راهبردی دیگر نقشی است که اسرائیل به‌عنوان مهم‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات پیشرفته برای آذربایجان است. آذربایجان همچنین نیازمند حمایت اسرائیل در تهییج لابی یهودی در کنگره آمریکا برای دنبال کردن سیاست خارجی دوستانه نسبت به آذربایجان است. این مقاله به دنبال پاسخ دادن به این پرسش‌ها است: چرا این دو یک ائتلاف را پس از جنگ سرد تشکیل داده‌اند؟ مشترکات کلیدی‌ای که این دو را در کنار یک قرار می‌دهند چیست؟ چه نیازهای امنیتی با این ائتلاف برطرف می‌شود؟
■منافع آمریکا در منطقه قفقاز■
این گزارش بدواً اصطلاحات کلیدی را تعریف می‌کند، و پس‌ازآن مفهوم ائتلاف پیرامونی و قالب‌بندی سیاست خارجی اسرائیل در قبال آذربایجان پس از جنگ سرد را بررسی می‌کند. این گزارش همچنین رویکردهای آمریکایی در روابط دوجانبه و نقش جوامع قومی به‌خصوص لابی یهودی در آمریکا در این ائتلاف را بررسی می‌کند؛ تأثیر ترکیه و اسرائیل بر تغیر زمینه ژئوپلیتیک پس از جنگ ۲۰۰۸ در قفقاز جنوبی نیز به بحث گزارده می‌شود. بخش پایانی در خصوص پیوندهای نظامی و امنیتی سخن می‌گوید، و نتیجه‌گیری یک ارزیابی از توسعه احتمالی روابط دو طرف خواهد بود.
– چشم‌اندازهای آینده
پس از پایان جنگ سرد، وضعیت ژئواستراتژیک جدید و محیط رقابتی بین‌المللی و جهانی‌سازی، منطقه متزلزلی از اوراسیا به وجود آورد. آمریکا از دهه ۱۹۹۰، با روسیه، چین و ایران بر سر جایگاه خود به‌منزله ضامن امنیت و استقلال کشورهای تازه استقلال‌یافته قفقاز و آسیای مرکزی در حال رقابت بود ه است.
■عوامل مؤثر بر روابط آذربایجان- اسرائیل■
نیاز به متحدانی قابل‌اتکا در منطقه نگرانی‌ای جدی برای آمریکا بوده است؛ امری که موجب ارتقا ء مناسبات اسرائیل و آذربایجان شده است. علاوه بر این جایگاه اسرائیل، به‌عنوان رژیمی بانفوذ در آمریکا، باعث تشدید علاقه آذربایجان برای تقویت مناسبات با اسرائیل شده است. آذربایجان همچنین اسرائیل را به‌عنوان منبع تجهیزات پیشرفته نظامی، امنیتی و اطلاعاتی می‌بیند. روابط میان اسرائیل با وخیم شدن روابط میان ترکیه و اسرائیل پس از اتخاذ سیاست «حل مشکلات با همسایگان» حزب عدالت و توسعه ترکیه و بهبود روابط ترکیه با تهران اهمیت و عمق زیادی یافت. اسرائیل به‌عنوان تولیدکننده پیشرفته‌ترین سیستم‌های تسلیحاتی، قطعاً قادر بود تا به نیروهای مسلح آذربایجان را تجهیز می‌تواند برای آذربایجان در این منطقه یک برتری کیفی ایجاد کند.
■تأثیرات خط لوله باکو – تفلیس – جیحان در روابط ■
آذربایجان به‌عنوان یک بخش مهم از کریدور مبادلاتی غرب – شرق به‌شدت پیگیر خط لوله باکو – تفلیس – جیحان است؛ که این کشور را تبدیل به بخش مهمی از راهبرد اروپا برای استقلال انرژی از روسیه و بدین ترتیب ارتقاء امنیت انرژی اسرائیل، کرده است. بااین‌حال علی‌رغم عدول ترکیه از تعهدات امنیتی پیشین خود از ۲۰۰۸ ازجمله موضع غیرقابل‌مذاکره باز کردن مرز با ارمنستان، ترکیه همچنان متحد کلیدی آذربایجان است. از منظر ژئوپلیتیک، ترکیه مسیری مهم برای پروژه انرژی آذربایجان به سمت غرب است. به نظر نمی‌رسد در این بافتار، کشوری دیگر، ازجمله اسرائیل، بتواند جای ترکیه، به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد آذربایجان را پر کند. به همین ترتیب ترکیه علی‌رغم لحن خود به دنبال برهم زدن روابط میان اسرائیل و آذربایجان برنیامده است. درواقع دیپلمات‌های ارشد آذربایجانی به ترک‌ها اعلام کرده‌اند که خواهان روابط دوجانبه‌ای با اسرائیل فارغ از نحوه ارتباط میان ترکیه و اسرائیل هستند.
■ابعاد اهمیت موقعیت ژئواستراتژیک آذربایجان ■
فاکتور مهم دیگر که بر روابط میان آذربایجان و اسرائیل تأثیر می‌نهد موقعیت ژئواستراتژیک آذربایجان است. آذربایجان به دلیل موقعیت حساس بین راه میان اروپا و آسیا، شاهد کشش بسیاری از سوی قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی ازجمله روسیه، ترکیه، ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا بوده است. آذربایجان در نگاه ایران یکی از کانون‌های نفوذ آمریکا در منطقه قفقاز و متحد کلیدی اسرائیل است. ایران با استفاده از هسته‌های رادیکال در تلاش است که نه‌تنها احساسات ضد اسرائیلی را در آذربایجان تحریک کند بلکه به اهداف اسرائیلی و یهودی در این کشور نیز حمله می‌کند. رهبران آذربایجانی یک سیاست خارجی چندجانبه که استقلال آذربایجان در صحنه بین‌المللی را تضمین کند، در پیش‌گرفته‌اند. آذربایجان در این بافتار، تصمیمی مهم برای پیوستن به جنبش عدم تعهد در نوامبر ۲۰۱۱ گرفت. این معاهده حاکی از حداکثر انعطاف‌پذیری و تداوم بی‌طرفی نظامی در این کشور کوچک قفقاز جنوبی است.
■ آذربایجان یک بازار صادراتی مناسب برای صنعت نظامی اسرائیل است ■
آذربایجان از ۱۹۹۴ با ناتو برای برنامه صلح همکاری داشته است؛ امری که تجربه عملیاتی ارزشمندی در اختیار نیروهای مسلح آذربایجان قرار می‌دهد تا با دکترین نظامی معاصر مواجه شوند. اسرائیل در آینده نزدیک، همچنان نقشی کلیدی، به‌عنوان تأمین‌کننده مطمئن آخرین فناوری‌ها درزمینه نظامی و غیرنظامی، در آذربایجان ایفا خواهد کرد. چنانکه یک تحلیل‌گر می‌گوید: آذربایجان یک بازار صادراتی مناسب برای صنعت نظامی اسرائیل است و همکاری میان نهادهای نظامی این کشور با صنایع دفاعی اسرائیل برقرار است. پیوندها میان اسرائیل و آذربایجان در میان‌مدت در مورد نگرانی‌های مشترک منطقه‌ای و جهانی دو کشور ارتقاءیافته است. همکاری در بسیاری از زمینه‌ها مثل همکاری علمی، فناوری اطلاعات، پزشکی، تصفیه آب، کشاورزی و تبادل فرهنگی، در حال ارتقاء است.
■حمایت آذربایجان از حملات اسرائیل علیه فلسطینی‌ها ■
مهم‌تر از همه، همکاری راهبردی، در زمینه دفاعی و اطلاعاتی و همین‌طور نبرد علیه تروریسم، باعث شده این دو کشور کوچک واقع در خاورمیانه ائتلافی واحد برای همکاری‌ای موفق در منطقه‌ای بسیار ناامن داشته باشند. این ثبات و دوام پیوندهای میان اسرائیل و آذربایجان در عملیات «صخره حفاظتی» اسرائیل علیه حماس در تابستان ۲۰۱۴ بیش از هرزمانی به منصه ظهور رسید؛ وقتی‌که اغلب کشورهای مسلمان، اسرائیل را به جنایت علیه بشریت متهم ساختند و اروپا شکل ضد یهودی به خود گرفت، آذربایجان مسلمان همچنان به اسرائیل و هویت غرب‌گرای خود وفادار ماند. یک فعل سیاسی آذربایجانی اخیراً در سخنانی راجع به تروریسم اسلامی اعلام کرده است «آذربایجان به کمک اسرائیل برای مقابله با تهدیدات ایران و خاورمیانه نیاز دارد.»
امین اخلاقی / مرکز مطالعات خلیج فارس
دیدگاه