گفتگو با استاد دانشگاه گیلان که نامزد دریافت جایزه Eni 2013 بود

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا و به نقل از روابط عمومی دانشگاه گیلان , یکی از دانشمندان پر استناد جهان در رشته شیمی معرفی شده از سوی مرکز مستند سازی بین المللی آی.اس.آی در سال ۲۰۰۹ میلادی، هشت سال متوالی پژوهشگر نمونه استان گیلان چهارسال متوالی استاد نمونه همین دانشگاه و ارائه ۱۶۲ مقاله علمی در مجلات معتبر بین المللی تنها بخشی از سوابق پروفسور فرهاد شیرینی است که هم اکنون مسئولیت مدیریت تحصیلات تکمیلی دانشگاه گیلان را بر عهده دارد.

ارائه مقاله در خصوص کاربرد پوسته برنج به عنوان کاتالیزور در فرآیندهای آلی در سال ۲۰۱۲ مورد توجه کمیته جایزه ENI قرار گرفت و نام ایشان در بین نامزدهای بخش زیست محیطی این جایزه در سال ۲۰۱۳ در کنار دانشمندان بزرگ جهان قرار گرفت.

به همین مناسبت گفتگویی با دکتر فرهاد شیرینی انجام شده است که توجه دانشگاهیان را به آن جلب می کنیم.

خاستگاه جایزه نوبل زیست وانرژی چیست؟

ENI نام یک کمپانی نفتی ایتالیایی است که از سال ۲۰۰۷ میلادی به منظور حمایت از پژوهشگرانی که در زمینه حفاظت از محیط زیست و انرژی های سبز و تجدید پذیر تحقیق می کنند، جایزه ای با همین عنوان که البته به نوبل «زیست و انرژی» نیز معروف است را در نظر گرفته و سالانه در چهار بخش و در هر بخش به مبلغ دویست هزار یورو به آنها اهدا می کند.

ملاک های پذیرش مقالات در این داوری چیست؟

موضوع مهم این است که این جایزه فقط بر اساس یک مقاله به کسی داده نمی شود، اگرچه چاپ مقاله در زمینه های مورد نظر این جایزه ملاک اولیه برای شناخت افراد و گزینش ایشان است اما در مرحله بعد موضوع رزومه محققین و سایر تلاش هایی که در خصوص اهداف تعیین شده فعالیت می کنند. به عنوان موارد بسیار مهم مورد توجه و تصمیم گیری قرار می گیرد.

مقاله شما چگونه در سال ۲۰۱۲ به این داوری رسید و چه ویژگی سبب شد تا شما نامزد دریافت این جایزه علمی شوید؟

پوسته برنج از جمله محصولات حاصل از فرآوری برنج است که سالانه بیش از هشتاد میلیون تن از آن به دست می آید که بخش اعظمی از آن توسط کشاورزان سوزانده می شود، سوزاندن این فرآورده می تواند موجبات آلودگی خاک،هوا و آب را به همراه داشته باشد. اگر چه در سال های اخیر و با عنایت به اجزاء تشکیل دهنده پوسته برنج استفاده از آن در تهیه بتن سبک ، سرامیک و برخی صنایع دیگر مورد توجه قرار گرفته(که نتایج قابل توجهی را در بر داشته است) اما استفاده از آن در تحقیقات مربوط به شاخه شیمی آلی تا زمان انجام پژوهش در گروه تحقیقاتی اینجانب گزارش نشده بود. در طی چند سال گذشته ، موضوع استفاده از سیلیکاژل و مشتقات آن در تسریع فرآیندهای شیمیایی موضوع انجام پروژه های گوناگون در گروه تحقیقاتی اینجانب بوده است . در همین راستا و با توجه به اینکه پوسته برنج منبع مناسبی از سیلیکا است ، تصمیم گرفتیم تا موضوع استفاده از آن را برای اولین بار در تسریع واکنش ها آلی به صورت مستقیم یا به عنوان بستر برای انجام آنها مورد مطالعه قرار بدهیم تا ضمن یافتن یک کاربرد مناسب، به طور غیر مستقیم موجبات جلوگیری از آلودگی محیط زیست را فراهم آوریم. این بررسی ها به خوبی نشان داد که پوسته برنج و خاکستر پوسته برنج علاوه بر اینکه به تنهایی قادر هستند به عنوان یک کاتالیزور مناسب بخش مهمی از واکنش های مورد بررسی را تسریع کنند، به خوبی می توانند به عنوان یک بستر جامد طبیعی برای بسیاری از کاتالیزورها مورد استفاده قرار بگیرند و به عنوان مثال اولین مقاله ای که در این خصوص و در سال ۲۰۱۲ در مجله ارزشمند J. Mol. Catal, A: Chem به چاپ رسید گزارشی از تثبیت نانو ذرات FeCl3 بروی پوسته برنج و استفاده از آن در محافظت و محافظت زدایی از آلدهیدها بود که همین مقاله در مرحله اول مورد توجه دست اندرکاران اهدا جایزه ENI قرار گرفت. پس از چاپ، این مقاله از سوی مجموعه برگزاری بسیار مورد توجه قرار گرفت به گونه ای که اینجانب به عنوان یکی از کاندیداهای مرحله اول دریافت جایزه در نظر گرفته شدم. در ادامه فرایند پروپوزالی از سوی اینجانب برای کمیته داوران جایزه ENI که متشکل از محققین بسیار برجسته بود ارسال شد که پس از داوری افتخار بزرگ رسیدن به مرحله پایانی انتخاب برندگان این جایزه نصیب اینجانب گردید.

البته در اینجا می بایست متذکر شوم که تاکنون شش مقاله در زمینه استفاده از پوسته برنج و خاکستر پوسته برنج توسط گروه تحقیقاتی اینجانب به چاپ رسیده است،ضمن اینکه یک مقاله برای چاپ پذیرفته شده است و شش مقاله نیز در دست داوری است لازم به ذکر است که در حال حاضر پروژه هایی در سطح کارشناسی ارشد و دکتری نیز توسط دانشجویان اینجانب در حال انجام است.

آیا توانسته اید این تحقیقات خود را در داخل کشور عملیاتی کنید؟

فعالیتی که ما فعلا در حال انجام آن هستیم تحقیق در زمینه امکان استفاده از این فرآورده در سایر فرآیند های شیمیایی است و مجموعه فعالیت ما در داخل کشور به این امر محدود می شود.

به نظر شما این قبیل حضورهای بین المللی چه تاثیری در رشد علمی کشور دارد؟

حضور محققین و پژوهشگران کشور در عرصه های بین المللی دارای فواید ارزشمندی است که به طور خلاصه می توان به موارد زیر به عنوان مهمترین آنها اشاره کرد:

۱-ایجاد خودباوری در نسل جوان مبنی بر اینکه علیرغم وجود مشکلات ، تنگناها و سختی ها می توان با توکل ، تلاش، کوشش و اعتماد به نفس در عرصه های بین المللی هم ردیف با بزرگترین دانشمندان قرار گرفت و می توان کارهایی انجام داد که شایسته رقابت با برجسته ترین تحقیقات باشند.

۲-اثبات توان علمی، شایسته بالای محققین و دانشمندان ایرانی در جامعه جهانی.

۳-کسب جایگاه ویژه علمی در عرصه بین المللی که متعاقب آن احترام جامعه علمی جهانی را به همراه خواهد داشت.

۴-ایجاد انگیزه برای بهتر شدن و بهتر زیستن و نیز توجه به محیط زیست و الهام گرفتن از آن برای انجام تحقیقات موثر و بنیادین در شاخه های علمی گوناگون.

از این جایزه علمی به عنوان نوبل زیست و انرژی دنیا نام برده می شود؟ آیا ملاک انتخاب نامزدها صد در صد علمی است. با توجه به اینکه مبتکر این جایزه یک شرکت خصوصی نفتی است ممکن است عوامل دیگری هم در این داوری دخالت داشته باشد؟

با توجه به ترکیب کمیته داوری جایزه نوبل زیست و انرژی و با عنایت به تجربه شخصی اینجانب به جرئت می توان اظهار داشت که فرآیند انتخاب نامزدهای نهایی یک فرآیند کاملا منطقی و علمی بوده است. به عنوان مثال از شخصی که در رقابت با بنده به عنوان برنده نهایی معرفی شد، از نظر علمی شایستگی کامل را برای این جایزه داشت.

یکی از چالش های اساسی صنعت نفت کشور خروج نخبگان است که در سال های آتی این صنعت حساس را با مشکل مواجه خواهد کرد. به نظر شما چه عواملی در این امر دخالت دارند و چگونه می توان روند خروج نخبگان را کاهش داد؟

موضوع مهاجرت نخبگان یکی از مسائل مهم و اساسی است که در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از مسئولین قرار گرفته است که البته برای حل آن تلاش هایی هم صورت پذیرفته است. از نظر بنده مواردی که در این بخش می توانند مورد توجه قرار بگیرند تا شاهد توقف مهاجرت نخبگان باشیم به اختصار عبارتند از :

۱- تدوین قوانین و آیین نامه هایی مربوط به شناسایی نخبگان واقعی و به کارگیری این افراد در جایگاه شایسته

۲- توجه بیشتر در به کارگیری نخبگان در سطوح مدیریتی و مشورتی به خصوص در مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی و پژوهشی

۳- فراهم آوردن امکانات لازم برای تحقیق و پژوهش برای این دسته از افراد

۴- ایجاد فضای آرامش توام با احترام برای نخبگان

۵- الگوسازی از این افراد برای جوانان و عزیزانی که گام در عرصه علم و دانش می گذراند.